شىعىس مەديتسيناسىنىڭ كورنەكتى وكىلى، ءداستۇرلى دارىگەرلىك سالانىڭ دامۋىندا وزىندىك قولتاڭباسى بار تولقىن احانۇلىدان ۆيرۋسپەن كۇرەستە جەكە باس جاۋاپكەرشىلىگىن ساقتاۋدىڭ قىر-سىرى تۋرالى كەڭەسىن تىڭداعان ەدىك. ەندى، سول ويدا قالعان دۇنيەلەردى سىزدەرمەن ءبولىسۋدى ءجون سانادىم.
تولقىن احانۇلى: ۆيرۋس بار. ونىمەن كۇرەستە ءار ادامنىڭ جەكە باس جاۋاپكەرشىلىگى ماڭىزدى
… الەمدى ۇرەي بيلەپ، ادامزات بالاسى ۇلكەن قاۋىپتىڭ الدىندا تۇرعانى بەلگىلى. وسى تۇستا اق حالاتتى ابزال جاندارعا ەكى ەسە سالماق ءتۇسىپ وتىر. ءومىرىن تاۋەكەلگە تىگىپ، ءوزىن (وتباسى) عانا ەمەس، وزگەنى ويلايتىن، ءتىپتى، وسى جولدا باسىن بايگەگە تىگەتىن ءسات تۋدى.
دارىگەردىڭ ايتۋىنشا، بۇل ىندەت بار. ونىمەن كۇرەستىڭ ءبىر عانا جولى بار. ساقتانۋ، يممۋنيتەت جۇيەسىن ساقتاۋ، ۋاقىتىلى ۇيىقتاپ، جۇيەلى قيمىلداۋ. ادامداردان قاشىق ءجۇرۋ، ۆيرۋستان ساقتايتىن ماسكا تاعۋ، ءتۇرلى قولعاپ كيۋ، سىرتتان كەلگەندە قولدى جۋىپ، تازالىق شارالارىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ. ودان كەيىنگى باستى كەڭەس، يممۋنيتەتتى كوتەرۋ. يممۋنيتەتى مىقتى ادامعا ۆيرۋس جۇقسا دا بەلگىسى شىقپايدى نە جەڭىل دارەجە وتەدى ەكەن. تاجىريبە سونى كورسەتىپ وتىر. سوندىقتان، دۇرىس تاماقتانىپ، قارسىلىق قۋاتتى (يممۋنيتەتتى) كوتەرۋ كەرەك. ايتپاقشى، كەي ادامدار تويىپ تاماقتانۋدى يممۋنيتەتتى كوتەرۋدىڭ ءبىر جولى دەپ ويلايدى. ول دۇرىس ەمەس. تويىپ تاماقتانۋ قارسىلىق قۋاتتى ارتتىرمايدى. كەرىسىنشە، زياندى بولادى. تاماقتى، اس قورىتۋدىڭ وزىنە زور قۋات كەتەدى. ءال – قۋاتى بار تاماقتى ءوز ۋاقىتىندا ىڭعايىمەن قولدانساڭىز، قۋاتىڭىز ارتادى. ەندى بىرەۋلەر، كوپ ۇيىقتاسام يممۋنيتەت قالىپقا كەلەدى دەيدى. اسىلىندا ولاي ەمەس. كوپ ۇيىقتاۋ دا دۇرىس ەمەس. شەكتەن تىس ۇيىقتاعان ادامنىڭ قانى قويۋلانىپ، جاعدايى ناشارلاۋى مۇمكىن. قىسقاسى، ارەكەتىڭىز كوپ بولۋى كەرەك. ءتۇرلى دەنە شىنىقتىرۋ جاتتىعۋى، سپورت زالداردا ءوزىڭىزدىڭ ارەكەتىڭىز بولىپ تۇرۋى كەرەك. بۇدان بولەك ۆيتاميندەر توپتاماسىن ىشكەن ابزالىراق. ەگەر، دارۋمەندەر قوسپاسىن جۇيەلى پايدالانساڭىز، اۋرۋ سىزگە وڭايلىقپەن جۇقپايدى. نەگىزىندە ادامنىڭ جاراتىلىسىنان ادامدا، ۆيرۋسقا قارسىلىق قۋاتى بولادى. ياعني، ونىڭ مىندەتى بوتەن ميكروپتى جەۋ. وسى ادامداعى كلەتكالاردى جەيتىن ميكروپ ارقىلى ءتۇرلى ميكروپتارعا توتەپ بەرە الامىز. قازاقشا ايتساق ونى، جۇتقىش كلەتكا دەيدى. كەيدە قارسىلىق قۋاتى مىقتى ادامداردىڭ جۇتقىش كلەتكالارى جۋان جانە جىلدام بولادى. ءسىز ءبىر ميكروپ كەلسە، ونى ۇستاپ جەيدى دە ميكروپ جوعالىپ كەتەدى. سول ميكروبتى جەيتىن كلەتكالار مۇنىڭ الدىن الادى.
كوڭىلدى ءجۇرۋ، جاقسى ويلاۋ بۇل مەديتسينالىق تۇرعىدان ەم-دوممەن قاتار ناتيجە بەرەتىن ءتاسىل. ت. احانۇلىنىڭ ايتۋىنشا، COVID-19 ءدىڭ قۇرامىندا بۇرىننان ومىرىمىزدە كەزدەسەتىن ۆيرۋستان بولەك، وزگەشە تۇردەگى بەلگىلەرى بار قاۋىپتى «تۇيىرشىكتەر» ءدى ادام دەنەسى تانىماۋى سالدارىنان زياندى بولىپ كەلەدى. ەڭ قيىنى، قۇرامىندا سپيد ءتى قوزدىراتىن ۆيرۋستار جيىنتىعىنىڭ بولۋى. بىراق، ساقتانىپ جۇرسە، كوپ ادام شوعىرلانعان جەرگە بارماي، وقشاۋلانسا بۇل ماسەلەدەن قۇتىلۋعا بولادى ەكەن. دارىگەر، ءوز كەزەگىندە، يممۋنيتەتتى كوتەرەتىن س، د، ە دارۋمەندەر قوسپاسىنىڭ جيىنتىعى بار ۆيتاميندەر جاساپ، ۇسىنىپ وتىرعانىن العا تارتادى.
وسى جولعى كوروناۆيرۋس بۇرىنعىلارعا قاراعاندا، نەشە ەسە ادامزاتقا زياندى. سەبەبى، كورونوۆيرۋستىڭ قۇرىلىمىن ساقتاعانىمەنەن ادامعا جۇقپالىلىعى، ىشىندەگى سپيد-ءتىڭ ميكروبى ءبارى قوسىلعاندا ادامزات ءۇشىن وتە قاتەرلى ميكروب بولىپ ەسەپتەلەدى. سوندىقتان دا، الەمدەگى قۇرلىقتاردى، مەملەكەتتەردى قامتىپ وتىر. قانشاما ادام زيان شەگىپ وتىر. قانشاما ادامدار ومىردەن وزىپ جاتىر.
دارىگەر، حالىقارالىق تاجىريبەگە نەگىزدەي وتىرىپ، بارلىق عىلىمي تۇردە ۆيتاميندەر قوسپاسىمەن ۆيرۋستىڭ الدىن-الاتىن دارۋمەندەر توپتاماسىن جاساپ شىعارعان. مۇنى دارىلەردىڭ قوسىندىسى، 15 كۇندىك ءدارى ادامنىڭ ورگانيزمنە ۆيرۋسقا قارسى تۇراتىن قوسپالار جاساپ، وسى ۆيتاميندەردى ىشەتىن بولسا، يممۋنيتەتتى كوتەرەدى. باستىسى، بۇل زيانسىز ەكەن.
انىقتاما: تولقىن احانۇلىنىڭ كلينيكاسىندا ۇزىن-سونار كەزەك جوق. ءبارى جۇيەمەن، رەت-رەتىمەن شەشىلىپ قويعان.
ءداستۇرلى مەديتسينالىق نىساندارداعى كەلەڭسىزدىكتەر، ىڭعايسىزدىقتار وندا بولا قويمايدى. ونى ءوزى دە ايتىپ وتىر، ءبىزدىڭ مەكەمەمىز دياگنوز قويعان كەزدە حالىقتى كۇتتىرىپ قويمايدى. اناليز تاپسىرۋدى ايتىپ ءار جەرگە قايتا-قايتا جۇمساۋ دا بىزگە جات. ناۋقاسىنا شيپا ىزدەپ كەلگەن جاندارعا ءوزىمىزدىڭ جاقىن ادامدارىمىزداي قارايمىز. ناۋقاستارمەن ارادا ادامي بايلانىس ورناتۋ، سەنىمىنە ەنۋ حالىق ەمشىلىگىندەگى باستى تالاپتاردىڭ ءبىرى دەسەك بولادى. سەبەبى، ەمشىگە سەنگەن ناۋقاس قانا اۋرۋىنان ايىعادى ەمەس پە؟!
دارىگەردىڭ كوپ وقۋىمەن قاتار، ادامي قاسيەتتەرى دە ۇلكەن ءرول اتقارادى دەلىنەتىن ەدى جازبالاردا. ءوزىڭ تاڭداعان سالاعا دەگەن ماحابباتىڭىز تالاي ادامنىڭ جانىن اراشالاپ قالۋى مۇمكىن. نە بولماسا باۋىرى سۋىق، ادامعا جانى اشىمايتىن دارىگەردەن ناۋقاسقا تۇك پايدا جوق. حالىق ەمىنىڭ ەرەكشەلىگىنىڭ ءبىرى وسى دەپ ايتۋعا بولادى.
“باقكەلدى” جشس ديرەكتورى، حالىقارالىق “ەكولوگيا” اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى تولقىن احانۇلىمەن اڭگىمەدەن ءبىزدىڭ تۇيگەنىمىز وسى بولدى.