اقش-تىڭ قۇپيا اگەنتىمەن كەلىسسوز جۇرگىزگەن وسپان باتىر

كاللاج: نۇرداۋلەت كاكىش

امەريكالىقتار مەن قازاقتاردى ورتاقتاستىراتىن تۇلعالار تاريحتا دا بار. سولاردىڭ ءبىرى – دۋگلاس ماككەرنان. ماككەرنان جايلى دەرەك كوپ ەمەس. بىراق ونىڭ ءومىر جولىندا وسپان باتىرمەن توعىساتىن ساتتەر بار. ماككەرناننىڭ ومىردەرەكتەرىنەن وسپان باتىردىڭ اتىن كەزدەستىرۋگە بولادى.

دۋگلاس سەيمۋر ماككەرنان 1950 جىلعا دەيىن اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتىنىڭ ۇرىمجىدەگى ۆيتسە-كونسۋلى بولعان. اعىلشىن تىلىنەن ترانسكريپتسيامەن اۋدارعاندا ونىڭ تەگى «ماككيرنان» دەپ تە ايتىلادى. ال كەزىندە ونى قىتايداعى قازاقتار «ماكەنان» دەپ اتاعان ەكەن.

دۋگلاس ماككەرنان امەريكالىقتار مەن قازاقتاردىڭ دوستىق قارىم-قاتىناسىنا كوڭىل ءبولىپ، سول كەزدە وسپان باتىرمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزگەن دەسەدى. ال وسپان باتىر يسلامۇلىنىڭ كەزىندەگى شىعىس تۇركىستان رەسپۋبليكاسىنىڭ التاي ايماعىن بىرنەشە جىل باسقارعانى، وعان دەيىن وزبىر بيلىككە قارسى شىعىپ، مىڭداعان قازاقتى قاۋىپسىز ايماققا كوشىرگەنى، شىعىس تۇركىستان رەسپۋبليكاسىن تاۋەلسىز ەل قىلۋدى كوكسەپ، سول جولدا قازا بولعانى تاريحتان ايان.

جۋرناليست قالياكبار ۇسەمحاننىڭ ايتۋىنشا، قاسەن ورالتايدىڭ «ەلىم-ايلاپ وتكەن ءومىر» كىتابىندا وسپان باتىر مەن ماكەناننىڭ كەلىسسوزدەرى تۋرالى مالىمەت قامتىلعان.

«ماكەنان قاليبەك حاكىمگە 5 دوللاردىڭ جارتىسىن جىرتىپ بەرگەن» دەگەن اقپارات تا ءالى كۇنگە دەيىن كوپشىلىكتىڭ اۋزىنان تۇسپەي كەلەدى.

جالپى، دۋگلاس ماككەرنان تۋرالى ايتا كەتەتىن بولساق، 1913 جىلى مەكسيكانىڭ استاناسى مەحيكودا دۇنيەگە كەلگەن. ۇيىندەگى بەس بالانىڭ تۇڭعىشى. اكەسى ساياحاتشى بولعان-دى. ءسويتىپ بالا كۇنىندە وتباسىمەن اقش-تىڭ ماسساچۋسەتس شتاتىنداعى ستوۋتون قالاشىعىنا قونىس اۋدارعان. 1932 جىلى ماككەرنان ماسساچۋسەتس تەحنولوگيالىق ينستيتۋتىنا فيزيكا ءپانى بويىنشا وقۋعا ءتۇسىپ، 1-كۋرستان كەيىن وقۋدان شىعىپ كەتەدى. جاستايىنان اكەسىنىڭ ىسىنە كومەكتەسىپ وسكەن ەڭبەكقور جىگىت ءوزى وقىعان ينستيتۋتتا زەرتحاناشى بولىپ جۇمىس ىستەيدى.

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە ول مايور شەنىندە اقش-تىڭ اسكەري اۋە كۇشتەرىندە قىزمەت ەتسە، 1942 جىلدىڭ باسىنان باستاپ ۆاشينگتوندا (كولۋمبيا وكرۋگى) وفيتسەر-كريپتوساراپشى رەتىندە، ودان كەيىن الياسكادا مەتەرەولوگيالىق وفيتسەر رەتىندە قىزمەت اتقارادى. 1943 جىلدان باستاپ سوعىس اياقتالعانشا سينتسزيان پروۆينتسياسىنىڭ استاناسى ديحۋا (قازىرگى ءۇرىمجى) قالاسىندا قىزمەتتە بولادى. 1947 جىلدىڭ اقپانىندا ماككەرنان ورتالىق بارلاۋ باسقارماسىنىڭ (تسرۋ) قۇپيا تىڭشىسى بولىپ جالدانادى. الايدا قۇپيا اگەنت ەكەنىن جالتارۋ ءۇشىن ول اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتىنىڭ ۇرىمجىدەگى كونسۋلدىعىندا ۆيتسە-كونسۋل لاۋازىمىنا تاعايىندالادى. 1950 جىلى قىتايدىڭ تيبەت جاقتاعى شەكاراسىندا قاسىنداعى سەرىكتەرىمەن بىرگە قىتاي اسكەرىنىڭ قولىنان قازا تابادى. امەريكا تاراپىنان ماككەرنان باستاعان توپتى قورعاۋعا الۋ جونىندەگى حاتى شەكارا بەكەتىنە ولار وق قۇشقاننان كەيىن ءسال كەشىگىپ جەتىپتى.

وسپان باتىر مەن دۋگلاس ماككەرنان دا قىتاي اسكەرىنىڭ قولىنان قازا تاپتى.

رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتى مەن ورتالىق بارلاۋ باسقارماسى تاراپىنان ءالى كۇنگە دەيىن ماككەرناننىڭ راديوگرامما جازبالارىنىڭ قۇپياسى تولىق اشىلىپ، جاريالانباعان. ال كۇندەلىگى 1990 جىلدارى جاريالانعان. الايدا جاريالانباس بۇرىن ول قۇجاتقا كوپتەگەن تۇزەتۋ ەنگىزىلگەن كورىنەدى. سول كۇندەلىگىندە كۋن-لۋنيا تاۋىنىڭ بوكتەرىندە حۇسەين دەگەن قازاقتىڭ ۇيىندە قىستاپ شىققانى تۋرالى دەرەك كورسەتىلىپتى.

جارنامالىق باننەر
ءبولىسۋ
وقي وتىرىڭىز