مەن، وسى جازبانى جاريالاۋدى بىرنەشە ۋاقىتتان بەرى جوسپارلاپ جۇرگەن ەدىم. نەگە دەسەڭىز، ءبىلىم سالاسى مامانى رەتىندە ەلىمىزدە اتقارىلىپ جاتقان اۋقىمدى جوبالاردىڭ باسى - قاسىندا ءجۇرىپ، كوڭىلگە تۇيگەن دۇنيەلەرىم وتە كوپ. سونىمەن، وسى جازبامدا بولىسكىم كەلىپ وتىر.

 اۋىل- ايماقتارعا بارىپ، ءبىلىم سالاسىنداعى زاماناۋي وزىق ۇلگىلەردى ەنگىزۋگە كوپ ات سالىستىم. وسى ءىس-ساپارلار مەن ەستە قالعان ساتتەرىمدى جاريالاۋعا مەملەكەت باسشىسىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن ۇستازدار سەزىندەگى العان اسەرىم سەبەپ بولىپ وتىر.

سەزگە قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ تىكەلەي قاتىسىپ، كۇرمەۋلى ماسەلەلەردى كوتەرگەنى ءبىلىم سالاسىنىڭ مەملەكەت ءۇشىن ماڭىزدىلىعىنىڭ دالەلى. بۇل جيىندا ءبىراز ازاماتتار ءسوز سويلەيدى. وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىندە وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ءبىلىم ساپاسىنا قاتىستى ماسەلە كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن ەمەس. سەزدە كوتەرىلگەن نەگىزگى باعىتتاردىڭ ءبىرى – اۋىلداعى ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن ارتتىرۋ بولاتىن. وقۋشىنى زامانىنا قاراي يكەمدەپ، ساندى تەحنولوگيالاردىڭ وزىق ۇلگىلەرىن ساناسىنا ءسىڭىرىپ، ولاردى شىعارماشىلىق باعىتتا وقىتۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى.

ال وسى جيىنعا اقتوبە وبلىسى، شالقار اۋدانى، قاراتوعاي ورتا مەكتەبىنەن كەلگەن، قازاق ءتىلى جانە ادەبيەتى ءپانى مۇعالىمى مۇقان فاريزا جاعىپارقىزىنىڭ سويلەگەن ءسوزى مەن ءۇشىن عانا ەمەس، ويلايمىن، زالداعى اۋديتوريا ءۇشىن دە جىلى قابىلداندى.

«… ءبىر كۇنى ساباق سوڭىندا 5-ءشى سىنىپ وقۋشىلارىم ماعان: «اپاي ءبىزدىڭ مەكتەبىمىز جابدىقتالىپ، قالا مەكتەبىندەي بولدى عوي، ەندى ءسىز قالا مەكتەبىنە كەتىپ قالمايسىز با؟»،– دەپ سۇراق قويدى.

سول ساتتە الدىمدا وتىرعان وقۋشىلارىمنىڭ جاۋدىرەگەن كوزدەرىنە قاراپ، ماعان سەنىم ارتقاندىعىن بايقاپ، كەرەمەت كۇش-قۋات الدىم.

وسىدان كەيىن وقۋشىعا زاماناۋي مەكتەپ قانا ەمەس، جاڭاشىل ۇستاز دا كەرەك ەكەندىگىن ۇقتىم.

ۇستاز رەتىندە وقۋشىلارىما ءبىلىم مەن تاربيە بەرىپ، بىلگەنىممەن ءبولىسىپ، بالالاردىڭ قۋانىشتى ساتتەرىنە كۋا بولسام، ودان اسقان باقىت جوق دەپ ەسەپتەيمىن.»

اۋىل مۇعالىمىنىڭ بۇل ءسوزى مەنى قاتتى تەبىرەنتتى جانە قۋانتتى. مەنىڭشە، بۇگىندە وسىنداي جاستاردىڭ اۋىلدا قالۋعا شەشىم قابىلداپ جاتقانى اۋىل مەكتەپتەرىنە جاسالىپ جاتقان مۇمكىندىك پەن قامقورلىق قوسىمشاما موتيۆاتسيا بولىپ وتىر دەپ ەسەپتەيمىن.

ءوز باسىم اقتوبە وڭىرىندە وسى جىلدىڭ وزىندە بىرنەشە رەت جۇمىس ساپارىمەن بولدىم. سەبەبى، سول كەزدەگى وبلىس اكىمى ەرالى توعجانوۆ اۋىل مەكتەبىنىڭ مارتەبەسىن، ءبىلىم دەڭگەيىن ارتتىرۋعا بايلانىستى ۇلكەن باستاما كوتەرگەن بولاتىن. راسىندا دا، اۋىلدا ماسەلە وتە كۇردەلى. سوڭعى 3 جىلدا اۋىلدان قالاعا 17 مىڭنان استام ادام جاپپاي كوشكەن. بۇل قورقىنىشتى مالىمەت . سول جۇمىس ساپارىمدا «اۋىلدى ساقتاپ قالۋ – ەلدى ساقتاپ قالۋ» دەگەن قاعيدا باسشىلىقتىڭ نەگىزگى ۇستانىمعا اينالعانىن ءوز كوزىممەن كوردىم جانە مەنىڭ اتقارعان جۇمىس باعىتىمنىڭ دۇرىستىعىنا ۇلكەن سەنىم بەردى.  

سەزدە مەملەكەت باسشىسى مۇعالىمدەردىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ كەرەك دەگەندى وتە جاقسى ايتتى. راسىندا، قازىر ەلدە قالا مەن اۋىل ۇستازدارىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيى الشاقتاپ كەتكەنىن ءبارىمىز كورىپ ءجۇرمىز. اۋىل مۇعالىمىنىڭ ءبىلىمى مۇلدەم تومەن دەۋدەن اۋلاقپىن. الايدا، قالا پەداگوگىمەن سالىستىرعاندا ءبىراز ايىرماشىلىق بارى انىق. سوندىقتان، اۋىل ۇستازىنىڭ ءبىلىمى مەن بىلىگىن ۇنەمى كوتەرىپ وتىرۋ - كەزەك كۇتتىرمەي شەشەتىن ماسەلە. بۇل سۇراقتى اقتوبە باسشىلىعىندا بولعاندا ەرالى توعجانوۆ باتىل تۇردە قولعا الدى. ويتكەنى، وبلىستاعى مەكتەپتەردىڭ 50 % -دان استامى شاعىن جيناقتى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنا جاتادى.  

وڭىردەگى ارىپتەستەرىمىزدىڭ مالىمەتىنە قاراساق، اقتوبەدە وبلىس بيۋدجەتى قاراجاتىنىڭ 40 % پايىزى، ناقتى ايتسا - 209,6 ميلليارد تەڭگە ءبىلىم سالاسىنا جۇمسالادى ەكەن. بىلتىرعى جىلمەن سالىستىرعاندا بۇل دەرەك 16 %-عا جوعارى. اسىرەسە، اۋىل مەكتەپتەرىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ مەن ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان بىرنەشە الەۋمەتتىك جوبا سول تۇستا باستاۋ الدى.          

 ۇلت ۇستازى كۇلاش نوعاتايقىزى شامشىدينوۆامەن اقتوبە وڭىرىندە بولعاندا، ءبىلىم سالاسىنداعى ىرگەلى جوبالاردىڭ قالاي جانە قانداي ماقساتتا قولعا الىنعانىن ءىس جۇزىندە كوردىم. باسى – قاسىندا ءجۇردىم. شالعاي اۋىلدارداعى مەكتەپتەردى ارالاپ، قازىرگى جاعدايدى ۋاقىت تالابىنا ساي وزگەرتۋ كەزەك كۇتتىرمەي شەشەتىن ماسەلە ەكەنىن ءتۇسىندىم. سول ىرگەلى جوبالاردىڭ نەگىزگىلەرىنە توقتالىپ، ماڭىزدىلىعىن سىزدەرگە جەتكىزگىم كەلىپ وتىر.

ەڭ الدىمەن، 2022 جىلدىڭ وقۋ باسىندا «Bilim all» اتتى جوبانىڭ قولعا الىنۋى. اقتوبەلىك شاعىن جيناقتى مەكتەپتەردىڭ مۇعالىمدەرى ونلاين فورماتتا فيزيكا، ماتەماتيكا، حيميا، بيولوگيا پاندەرىنەن بىلىكتىلىگىن ZOOM پلاتفورماسى ارقىلى كوتەرۋگە تەگىن مۇمكىندىك الدى. ءارى اعىلشىن ءتىلىن ونلاين ۇيرەنۋگە جول اشىلدى. اۋىل مەكتەپتەرىنىڭ وقۋشىلارى كاسىبي بىلىكتىلىگى جوعارى ۇستازداردان تەگىن، ساپالى ءبىلىم الۋعا قول جەتكىزدى. بۇل جوبانىڭ ۇتىمدىلىعى نەدە؟ بىرىنشىدەن، وبلىس ورتالىعىنان ارنايى كونكۋرس ارقىلى تاڭدالعان 36 جوعارعى دەڭگەيلى مۇعالىم ونلاين ساباق بەرىپ جاتىر. ناتيجەسىندە، وقۋشىلاردىڭ ساپالى بىلىمگە قالامەن تەڭ دارەجەدە قول جەتىمدىلىگى قامتاماسىز ەتىلدى. ەكىنشىدەن، بىرنەشە پاننەن ءبىر مۇعالىمنىڭ ساباق بەرۋى توقتاتىلدى. ۇشىنشىدەن، اۋىل مۇعالىمدەرى بالالارمەن بىرگە جوعارى بىلىكتى مامانداردىڭ ساباعىنا قاتىسىپ، ءوز بىلىكتىلىگىن كوتەردى. تورتىنشىدەن، وقۋشىلاردى اۆتوبۋسپەن تاسىمالداۋ ماسەلەسى شەشىمىن تاپتى. ونلاين وقۋ ارقىلى جىلدار بويى كۇرمەۋلى كۇيدە قالعان كادر ماسەلەسى دە جويىلدى.      

ناتيجەسىندە، قىسقا مەرزىمدە قالا مەن اۋىل مەكتەپتەرىندەگى ءبىلىم ساپاسىنىڭ الشاقتىعى 15 %-دان 10,3 % - عا تومەندەگەنىن وسى سالانىڭ مامانى رەتىندە قۋانىشپەن ايتقىم كەلەدى.

سول تۇستاعى وبلىس باسشىسى ەرالى توعجانوۆتىڭ باستاماسى «قازاقستان حالقىنا» قورى ەسەبىنەن قولداۋ تاۋىپ، 12 تىرەك جانە 134 شاعىن جيناقتى مەكتەپكە جالپى قۇنى 5 ملرد. تەڭگە بولاتىن زاماناۋي وقۋ قۇرال-جابدىق بەرىلدى. مۇنداعى ماقسات - شاعىن جيناقتى مەكتەپتەردە تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ ارقىلى ءبىلىم بەرۋ ساپاسى مەن وقىتۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازانى نىعايتۋ، پەداگوگتاردىڭ كاسىبي ءبىلىمىن دامىتۋ. ال، تۇبەگەيلى ستراتەگيالىق ماڭىزى – اۋىلدى ساقتاپ قالۋ. دەمەك، اۋىلدان قالاعا جاپپاي كوشۋ پروتسەسى وسىنداي يگى شارالاردان كەيىن ازاياتىنى انىق.

 بۇل جەردە شەگەلەپ ايتاتىن دۇنيە، وبلىستار تاراپىنان «قازاقستان حالقىنا» قورىنان قارجى سۇرايتىندار كوپ ەكەنى انىق. الايدا، قاراجاتتىڭ ءتيىمدى جۇمسالۋىن دالەلدەي الماي، ورتا جولدا قالىپ قويىپ جاتادى. بۇل جەردە سۇراۋشى اكىمنىڭ دە بەدەلىنە كوپ نارسە بايلانىستى. وسى جوباعا قولداۋ ءبىلدىرىپ، سەنىم ارتقان «قازاقستان حالقىنا» قورىنا العىسىم ەرەكشە! ەگەردە، قور باسشىلىعى سەنىم ارتىپ، قولداماسا، بۇل جوبا اياقسىز قالار ەدى. شىعارماشىلىق-ادىستەمەلىك جاعىنان ۇستازدارمەن ۇنەمى بايلانىستا كۇلاش نوعاتايقىزى ءشامشىدينوۆا ەرەكشە قولداۋ كورسەتتى.

ەڭ ۇلكەن قاجەتتى جوبالاردىڭ ءبىرى – تىرەك مەكتەپتەرى جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ بولاتىن. تىرەك مەكتەپتەرىندە ۇستازداردىڭ الەۋەتىن ارتتىرىپ، ءتيىمدى ادىستەمەلىك تاجىريبەلەردى ەنگىزۋ، بالالارعا قولايلى جانە قاۋىپسىز ورتا قۇرۋ، STEM زەرتحاناسى، ART ستۋدياسى، جاڭا ۇلگىدەگى مەكتەپ تەلەستۋدياسى، زاماناۋي كىتاپحانا، وقۋ شەبەرحانالارى ت.س. ماتەريالدىق تەحنيكالىق بازاسىن جاڭارتىپ، وقۋشىلاردى ماتەماتيكا، ينجەنەريا، ساندىق تەحنولوگيا جانە جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىنىڭ بىلىمدەرىن كەڭەيتۋگە كەڭىنەن جول اشىلدى.

سوڭعى جىلدارى قازاقستاندىق بيزنەس وكىلدەرى دە ءبىلىم سالاسىن دامىتۋعا ءوز ۇلەستەرىن قوسىپ جاتىر. بۇل ەلىمىزدەگى وقۋ-اعارتۋ ماسەلەسىنە تىڭ سەرپىن بەرەدى دەپ سەنەمىن. بيزنەس وكىلدەرىنىڭ ءبىرى - AITAS حولدينگىنىڭ «ءبىلىم بەرۋ سالاسىن تۇراقتى دامىتۋ» قورى جۇمىسىنا ايتار العىسىم ەرەكشە. وسىنداي ەلىم - جەرىم دەپ جۇگىرەتىن ازاماتتاردىڭ ءبىرى - دانيار توقتارباەۆ كومانداسىمەن توقتاۋسىز جۇمىس جاساۋدا. ەرالى توعجانوۆ AITAS حولدينگى، نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبى، «قازاقستان حالقىنا» قورىنىڭ رەسۋرسىن ءتيىمدى پايدالانا وتىرىپ، اقتوبەدەگى 12 تولىققاندى تىرەك مەكتەبىن وڭىردەگى باسقا مەكتەپتەر ءۇشىن ءبىلىم حاب- ىنا اينالدىردى.

اقتوبە وبلىسىنداعى بولاشاقتا ءبىلىم سالاسىنا تۇبەگەيلى وزگەرىستەر اكەلەتىن تاعى ءبىر ماڭىزدى شەشىمدەرگە ەرەكشە توقتالعىم كەلەدى.

وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، وسى جىلى بىرنەشە وبلىستا جەمقورلىققا بايلانىستى كەلەڭسىز وقيعالار ورىن العان ەدى. وسىنداي ولقىلىقتاردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا، مەكتەپ بۋحگالتەرياسىنا بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاڭالىق ەنگىزىلدى. ناقتى ايتسام، ورتالىقتاندىرىلعان بۇلتتى بۋحگالتەريا (وبلاچنايا بۋحگالتەريا) جۇيەسى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، مەكتەپتەردەگى 1500 بۋحگالتەردىڭ ورنىنا، 10 ەسەپشى عانا جۇمىس ىستەيدى. بۇل شەشىم، ءبىر جاعىنان، جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىنە توسقاۋىل بولسا، ەكىنشى جاعىنان، قارجى تيىمدىلىگىن ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەردى.

ءبىلىم سالاسىن تسيفرلاندىرۋ مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىندا بىرنەشە مارتە ايتىلعان بولاتىن. وسىنى باسشىلىققا الىپ، ەرالى لۇقپانۇلى، پەداگوگ كادرلاردى جۇمىسقا قابىلداۋدى دا ەلەكتروندى جۇيەگە ەنگىزدى. وبلىستا 25 000 اسا پەداگوگ بار. ونىڭ 18 000 ورتا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىندا ءجۇر. بۇگىندە 85 قالا مەكتەبىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس جۇمىس 100 % «Jumys» ەلەكتروندى پلاتفورماسىنا ەنگەن. 

ءبىلىم سالاسى عانا ەمەس، باسقا دا مەكەمەلەر ءۇشىن جىر بولعان «گوسزاكۋپتىڭ» ماسەلەسىنە دە نۇكتە قويىلدى. بۇرىن ءار مەكتەپ باسشىلىعىنىڭ ءبىر تاۋاردىڭ قۇنىن ءار ءتۇرلى باعادا جانە ءار ءتۇرلى ساپادا، ءار ءتۇرلى كومپانيالاردان ساتىپ العاندارى بەلگىلى. ول – ءبىلىم سالاسىندا، رەسپۋبليكانى ايتپاعاندا، وبلىس دەڭگەيىندە ينتەرنەت جۇيەسىنىڭ ينتەگراتسياسىنا كەدەرگى بولعانىنا ءوز باسىم كۋا بولدىم. بۇل كەمشىلىك- مەملەكەتتىڭ مۇددەسىنە دە، ءبىلىم ساپاسىنا دا تەرىس اسەر ەتكەنى انىق.

مەكتەپتەردىڭ شارۋاشىلىق قىزمەتى دە جۇيەلەندى. جەرگىلىكتى اكىمدىك بۇل شارۋانى ءوز مىندەتەرىنە الادى. مەكتەپتەردىڭ جىلۋ قازاندىعى مەن ەلەكتر ترانسفورماتورلارى جەرگىلىكتى اكىمدىكتەردىڭ بالانسىنا بەرىلدى. مەكتەپتىڭ وتىن-سۋى مەن قۇلاعان شاتىرىنا ەندى ديرەكتوردىڭ باسى قاتپايدى. قازاقستانداعى اۋىلداردىڭ وبلىس ورتالىعانان قاشىقتىعىن ەسكەرەتىن بولساق، بۇل كوپتەن كۇرمەۋى تابىلماعان سۇراقتىڭ ءتيىمدى شەشىمى بولدى. تۇتاستاي العاندا، جوعارىدا ايتىلعان شەشىمدەرگە بايلانىستى بيۋدجەت قاراجاتى 5 ملرد. تەڭگەگە ۇنەمدەلدى. بۇل قاراجات تولىقتاي ايماقتىڭ ءبىلىم سالاسىنىڭ دامۋىنا باعىتتالدى. سونىمەن قاتار، تىرەك مەكتەبىنە – 3 ملرد. تەڭگە، 134 شاعىن جيناقتى مەكتەپكە – 2, 1 ملرد تەڭگە، ادىستەمەلىك قولداۋعا – 2 ملرد.تان اسا قاراجات بولىنگەنىن ەسكەرەتىن بولساق، اقتوبە وبلىسىنىڭ ءبىلىم سالاسىنىڭ دامۋىنا جالپى العاندا، 12 ملرد تەڭگە قاراجات وبلىس بيۋدجەتىنەن تىس قۇيىلدى. ول دەگەنىڭىز – ۇستازداردىڭ جالاقىسى، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى مەن ادىستەمەلىك قولداۋ، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءبىلىم سالاسىنىڭ جاڭا دەڭگەيى.

اقتوبە ءوڭىرىنىڭ تاجىريبەسىن ەسكەرىپ، مينيسترلىك باتىس قازاقستان، سولتۇستىك قازاقستان جانە تۇركىستان وبلىستارىنا پيلوتتىق جوبا رەتىندە ەنگىزدى. 

ەڭ باستىسى، ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ باسشىلىعى دا، ۇجىمى دا، بۇدان بىلاي، تەك عانا، ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيە جۇمىستارىنا تولىققاندى جاۋاپتى بولادى. حالىقارالىق ءبىلىم كەڭىستىگىنىڭ تالاپتارى دا ءدال وسىلاي.

ويىمىزدى قورىتا ايتساق، اقتوبە وبلىسىنىڭ ءبىلىم سالاسى تۇبەگەيلى وزگەرىسكە بەت الدى. بۇل دايىن مودەلدى باسقا وڭىرلەرگە پيلوتتىق رەجيمدە ەنگىزسە، تۇتاتساي العاندا ءبىلىم سالاسى ۇتاتىنى انىق. بۇل جەردە وسى ءوڭىردىڭ ءبىلىم سالاسىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرگەن ەرالى توعجانوۆتىڭ ەرەن ەڭبەگى مەن ستراتەگيالىق ۇتقىرلىعىن ايتا كەتكەن ءجون. وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى ع. بەيسەمباەۆتىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن وسىنداي جىلىكتى جوبالار اقتوبە وبلىسىندا باستاۋ الدى.

قۇرمەتتى، ارىپتەستەر! وسىنداي ماڭىزدى جوبالاردىڭ ىسكە اسىرىلۋىنان ۇستاز دا، وقۋشى دا، اتا-انا دا، تۇتاستاي العاندا مەملەكەتىمىز ۇتادى! ءسوز سوڭىندا ايتارىم، باسقا وڭىرلەردىڭ باسشىلىعى دا اقتوبە وبلىسىندا ءساتتى جۇزەگە اسقان ءبىلىم سالاسىنىڭ ىرگەلى جوبالارىن ءوز مەكتەپتەرىنە ەنگىزىپ، ءارى قاراي دامىتسا دەگەن ىزگى نيەتىم بار.

گۇلنار بالعاباەۆا، ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ ساراپشىسى