Men, osy jazbany jariialaudy bırneşe uaqyttan berı josparlap jürgen edım. Nege deseŋız, bılım salasy mamany retınde elımızde atqarylyp jatqan auqymdy jobalardyŋ basy - qasynda jürıp, köŋılge tüigen dünielerım öte köp. Sonymen, osy jazbamda bölıskım kelıp otyr.
Auyl- aimaqtarǧa baryp, bılım salasyndaǧy zamanaui ozyq ülgılerdı engızuge köp at salystym. Osy ıs-saparlar men este qalǧan sätterımdı jariialauǧa Memleket basşysynyŋ qatysuymen ötken Ūstazdar sezındegı alǧan äserım sebep bolyp otyr.
Sezge Qasym-Jomart Kemelūlynyŋ tıkelei qatysyp, kürmeulı mäselelerdı kötergenı bılım salasynyŋ memleket üşın maŋyzdylyǧynyŋ dälelı. Būl jiynda bıraz azamattar söz söileidı. Oqu-aǧartu ministrlıgınde öskeleŋ ūrpaqtyŋ bılım sapasyna qatysty mäsele kün tärtıbınen tüsken emes. Sezde köterılgen negızgı baǧyttardyŋ bırı – auyldaǧy bılım beru sapasyn arttyru bolatyn. Oquşyny zamanyna qarai ikemdep, sandy tehnologiialardyŋ ozyq ülgılerın sanasyna sıŋırıp, olardy şyǧarmaşylyq baǧytta oqytu – bügıngı künnıŋ basty talaby.
Al osy jiynǧa Aqtöbe oblysy, Şalqar audany, Qaratoǧai orta mektebınen kelgen, qazaq tılı jäne ädebietı pänı mūǧalımı Mūqan Fariza Jaǧyparqyzynyŋ söilegen sözı men üşın ǧana emes, oilaimyn, zaldaǧy auditoriia üşın de jyly qabyldandy.
«… Bır künı sabaq soŋynda 5-şı synyp oquşylarym maǧan: «Apai bızdıŋ mektebımız jabdyqtalyp, qala mektebındei boldy ǧoi, endı Sız qala mektebıne ketıp qalmaisyz ba?»,– dep sūraq qoidy.
Sol sätte aldymda otyrǧan oquşylarymnyŋ jäudıregen közderıne qarap, maǧan senım artqandyǧyn baiqap, keremet küş-quat aldym.
Osydan keiın oquşyǧa zamanaui mektep qana emes, jaŋaşyl ūstaz da kerek ekendıgın ūqtym.
Ūstaz retınde oquşylaryma bılım men tärbie berıp, bılgenımmen bölısıp, balalardyŋ quanyşty sätterıne kuä bolsam, odan asqan baqyt joq dep esepteimın.»
Auyl mūǧalımınıŋ būl sözı menı qatty tebırenttı jäne quantty. Menıŋşe, bügınde osyndai jastardyŋ auylda qaluǧa şeşım qabyldap jatqany auyl mektepterıne jasalyp jatqan mümkındık pen qamqorlyq qosymşama motivasiia bolyp otyr dep esepteimın.
Öz basym Aqtöbe öŋırınde osy jyldyŋ özınde bırneşe ret jūmys saparymen boldym. Sebebı, sol kezdegı oblys äkımı Eraly Toǧjanov auyl mektebınıŋ märtebesın, bılım deŋgeiın arttyruǧa bailanysty ülken bastama kötergen bolatyn. Rasynda da, auylda mäsele öte kürdelı. Soŋǧy 3 jylda auyldan qalaǧa 17 myŋnan astam adam jappai köşken. Būl qorqynyşty mälımet . Sol jūmys saparymda «Auyldy saqtap qalu – eldı saqtap qalu» degen qaǧida basşylyqtyŋ negızgı ūstanymǧa ainalǧanyn öz közımmen kördım jäne menıŋ atqarǧan jūmys baǧytymnyŋ dūrystyǧyna ülken senım berdı.
Sezde Memleket basşysy mūǧalımderdıŋ bılıktılıgın köteru kerek degendı öte jaqsy aitty. Rasynda, qazır elde qala men auyl ūstazdarynyŋ bılım deŋgeiı alşaqtap ketkenın bärımız körıp jürmız. Auyl mūǧalımınıŋ bılımı müldem tömen deuden aulaqpyn. Alaida, qala pedagogymen salystyrǧanda bıraz aiyrmaşylyq bary anyq. Sondyqtan, auyl ūstazynyŋ bılımı men bılıgın ünemı köterıp otyru - kezek küttırmei şeşetın mäsele. Būl sūraqty Aqtöbe basşylyǧynda bolǧanda Eraly Toǧjanov batyl türde qolǧa aldy. Öitkenı, oblystaǧy mektepterdıŋ 50 % -dan astamy şaǧyn jinaqty bılım beru ūiymdaryna jatady.
Öŋırdegı ärıptesterımızdıŋ mälımetıne qarasaq, Aqtöbede oblys biudjetı qarajatynyŋ 40 % paiyzy, naqty aitsa - 209,6 milliard teŋge bılım salasyna jūmsalady eken. Byltyrǧy jylmen salystyrǧanda būl derek 16 %-ǧa joǧary. Äsırese, auyl mektepterınıŋ märtebesın köteru men bılım sapasyn arttyruǧa baǧyttalǧan bırneşe äleumettık joba sol tūsta bastau aldy.
Ūlt ūstazy Küläş Noǧataiqyzy Şämşıdinovamen Aqtöbe öŋırınde bolǧanda, bılım salasyndaǧy ırgelı jobalardyŋ qalai jäne qandai maqsatta qolǧa alynǧanyn ıs jüzınde kördım. Basy – qasynda jürdım. Şalǧai auyldardaǧy mektepterdı aralap, qazırgı jaǧdaidy uaqyt talabyna sai özgertu kezek küttırmei şeşetın mäsele ekenın tüsındım. Sol ırgelı jobalardyŋ negızgılerıne toqtalyp, maŋyzdylyǧyn sızderge jetkızgım kelıp otyr.
Eŋ aldymen, 2022 jyldyŋ oqu basynda «Bilim all» atty jobanyŋ qolǧa alynuy. Aqtöbelık şaǧyn jinaqty mektepterdıŋ mūǧalımderı onlain formatta fizika, matematika, himiia, biologiia pänderınen bılıktılıgın ZOOM platformasy arqyly köteruge tegın mümkındık aldy. Ärı aǧylşyn tılın onlain üirenuge jol aşyldy. Auyl mektepterınıŋ oquşylary käsıbi bılıktılıgı joǧary ūstazdardan tegın, sapaly bılım aluǧa qol jetkızdı. Būl jobanyŋ ūtymdylyǧy nede? Bırınşıden, oblys ortalyǧynan arnaiy konkurs arqyly taŋdalǧan 36 joǧarǧy deŋgeilı mūǧalım onlain sabaq berıp jatyr. Nätijesınde, oquşylardyŋ sapaly bılımge qalamen teŋ därejede qol jetımdılıgı qamtamasyz etıldı. Ekınşıden, bırneşe pännen bır mūǧalımnıŋ sabaq beruı toqtatyldy. Üşınşıden, auyl mūǧalımderı balalarmen bırge joǧary bılıktı mamandardyŋ sabaǧyna qatysyp, öz bılıktılıgın köterdı. Törtınşıden, oquşylardy avtobuspen tasymaldau mäselesı şeşımın tapty. Onlain oqu arqyly jyldar boiy kürmeulı küide qalǧan kadr mäselesı de joiyldy.
Nätijesınde, qysqa merzımde qala men auyl mektepterındegı bılım sapasynyŋ alşaqtyǧy 15 %-dan 10,3 % - ǧa tömendegenın osy salanyŋ mamany retınde quanyşpen aitqym keledı.
Sol tūstaǧy oblys basşysy Eraly Toǧjanovtyŋ bastamasy «Qazaqstan Halqyna» Qory esebınen qoldau tauyp, 12 tırek jäne 134 şaǧyn jinaqty mektepke jalpy qūny 5 mlrd. teŋge bolatyn zamanaui oqu qūral-jabdyq berıldı. Mūndaǧy maqsat - şaǧyn jinaqty mektepterde sifrlyq tehnologiialardy qoldanu arqyly bılım beru sapasy men oqytu tiımdılıgın arttyru, materialdyq-tehnikalyq bazany nyǧaitu, pedagogtardyŋ käsıbi bılımın damytu. Al, tübegeilı strategiialyq maŋyzy – auyldy saqtap qalu. Demek, auyldan qalaǧa jappai köşu prosesı osyndai igı şaralardan keiın azaiatyny anyq.
Būl jerde şegelep aitatyn dünie, oblystar tarapynan «Qazaqstan halqyna» qorynan qarjy sūraityndar köp ekenı anyq. Alaida, qarajattyŋ tiımdı jūmsaluyn däleldei almai, orta jolda qalyp qoiyp jatady. Būl jerde sūrauşy äkımnıŋ de bedelıne köp närse bailanysty. Osy jobaǧa qoldau bıldırıp, senım artqan «Qazaqstan halqyna» qoryna alǧysym erekşe! Egerde, qor basşylyǧy senım artyp, qoldamasa, būl joba aiaqsyz qalar edı. Şyǧarmaşylyq-ädıstemelık jaǧynan ūstazdarmen ünemı bailanysta Küläş Noǧataiqyzy Şämşıdinova erekşe qoldau körsettı.
Eŋ ülken qajettı jobalardyŋ bırı – tırek mektepterı jüiesın qalyptastyru bolatyn. Tırek mektepterınde ūstazdardyŋ äleuetın arttyryp, tiımdı ädıstemelık täjıribelerdı engızu, balalarǧa qolaily jäne qauıpsız orta qūru, STEM zerthanasy, ART studiiasy, jaŋa ülgıdegı mektep telestudiiasy, zamanaui kıtaphana, oqu şeberhanalary t.s. materialdyq tehnikalyq bazasyn jaŋartyp, oquşylardy matematika, injeneriia, sandyq tehnologiia jäne jaratylystanu ǧylymdarynyŋ bılımderın keŋeituge keŋınen jol aşyldy.
Soŋǧy jyldary qazaqstandyq biznes ökılderı de bılım salasyn damytuǧa öz ülesterın qosyp jatyr. Būl elımızdegı oqu-aǧartu mäselesıne tyŋ serpın beredı dep senemın. Biznes ökılderınıŋ bırı - AITAS holdingınıŋ «Bılım beru salasyn tūraqty damytu» qory jūmysyna aitar alǧysym erekşe. Osyndai elım - jerım dep jügıretın azamattardyŋ bırı - Daniiar Toqtarbaev komandasymen toqtausyz jūmys jasauda. Eraly Toǧjanov AITAS holdingı, Nazarbaev Ziiatkerlık Mektebı, «Qazaqstan halqyna» qorynyŋ resursyn tiımdı paidalana otyryp, Aqtöbedegı 12 tolyqqandy tırek mektebın öŋırdegı basqa mektepter üşın bılım HAB- yna ainaldyrdy.
Aqtöbe oblysyndaǧy bolaşaqta bılım salasyna tübegeilı özgerıster äkeletın taǧy bır maŋyzdy şeşımderge erekşe toqtalǧym keledı.
Özderıŋızge belgılı, osy jyly bırneşe oblysta jemqorlyqqa bailanysty keleŋsız oqiǧalar oryn alǧan edı. Osyndai olqylyqtardyŋ aldyn alu maqsatynda, mektep buhgalteriiasyna būryn-soŋdy bolmaǧan jaŋalyq engızıldı. Naqty aitsam, ortalyqtandyrylǧan būltty buhgalteriia (Oblachnaia buhgalteriia) jüiesı. Bır sözben aitqanda, mektepterdegı 1500 buhgalterdıŋ ornyna, 10 esepşı ǧana jūmys ısteidı. Būl şeşım, bır jaǧynan, jemqorlyq täuekelderıne tosqauyl bolsa, ekınşı jaǧynan, qarjy tiımdılıgın saqtauǧa mümkındık berdı.
Bılım salasyn sifrlandyru Memleket basşysynyŋ joldauynda bırneşe märte aitylǧan bolatyn. Osyny basşylyqqa alyp, Eraly Lūqpanūly, pedagog kadrlardy jūmysqa qabyldaudy da elektrondy jüiege engızdı. Oblysta 25 000 asa pedagog bar. Onyŋ 18 000 orta bılım beru ūiymynda jür. Bügınde 85 qala mektebınıŋ derekterıne säikes jūmys 100 % «Jumys» elektrondy platformasyna engen.
Bılım salasy ǧana emes, basqa da mekemeler üşın jyr bolǧan «goszakuptyŋ» mäselesıne de nükte qoiyldy. Būryn är mektep basşylyǧynyŋ bır tauardyŋ qūnyn är türlı baǧada jäne är türlı sapada, är türlı kompaniialardan satyp alǧandary belgılı. Ol – bılım salasynda, respublikany aitpaǧanda, oblys deŋgeiınde internet jüiesınıŋ integrasiiasyna kedergı bolǧanyna öz basym kuä boldym. Būl kemşılık- memlekettıŋ müddesıne de, bılım sapasyna da terıs äser etkenı anyq.
Mektepterdıŋ şaruaşylyq qyzmetı de jüielendı. Jergılıktı äkımdık būl şaruany öz mındeterıne alady. Mektepterdıŋ jylu qazandyǧy men elektr transformatorlary jergılıktı äkımdıkterdıŋ balansyna berıldı. Mekteptıŋ otyn-suy men qūlaǧan şatyryna endı direktordyŋ basy qatpaidy. Qazaqstandaǧy auyldardyŋ oblys ortalyǧanan qaşyqtyǧyn eskeretın bolsaq, būl köpten kürmeuı tabylmaǧan sūraqtyŋ tiımdı şeşımı boldy. Tūtastai alǧanda, joǧaryda aitylǧan şeşımderge bailanysty biudjet qarajaty 5 mlrd. teŋgege ünemdeldı. Būl qarajat tolyqtai aimaqtyŋ bılım salasynyŋ damuyna baǧyttaldy. Sonymen qatar, tırek mektebıne – 3 mlrd. teŋge, 134 şaǧyn jinaqty mektepke – 2, 1 mlrd teŋge, ädıstemelık qoldauǧa – 2 mlrd.tan asa qarajat bölıngenın eskeretın bolsaq, Aqtöbe oblysynyŋ bılım salasynyŋ damuyna jalpy alǧanda, 12 mlrd teŋge qarajat oblys biudjetınen tys qūiyldy. Ol degenıŋız – ūstazdardyŋ jalaqysy, materialdyq-tehnikalyq bazasy men ädıstemelık qoldau, bır sözben aitqanda, bılım salasynyŋ jaŋa deŋgeiı.
Aqtöbe öŋırınıŋ täjıribesın eskerıp, ministrlık Batys Qazaqstan, Soltüstık Qazaqstan jäne Türkıstan oblystaryna pilottyq joba retınde engızdı.
Eŋ bastysy, bılım beru ūiymdarynyŋ basşylyǧy da, ūjymy da, būdan bylai, tek ǧana, bılım beru men tärbie jūmystaryna tolyqqandy jauapty bolady. Halyqaralyq bılım keŋıstıgınıŋ talaptary da däl osylai.
Oiymyzdy qoryta aitsaq, Aqtöbe oblysynyŋ bılım salasy tübegeilı özgerıske bet aldy. Būl daiyn modeldı basqa öŋırlerge pilottyq rejimde engızse, tūtatsai alǧanda bılım salasy ūtatyny anyq. Būl jerde osy öŋırdıŋ bılım salasyn jaŋa deŋgeige kötergen Eraly Toǧjanovtyŋ eren eŋbegı men strategiialyq ūtqyrlyǧyn aita ketken jön. Oqu-aǧartu Ministrı Ǧ. Beisembaevtıŋ tıkelei qoldauymen osyndai jılıktı jobalar Aqtöbe oblysynda bastau aldy.
Qūrmettı, ärıptester! Osyndai maŋyzdy jobalardyŋ ıske asyryluynan ūstaz da, oquşy da, ata-ana da, tūtastai alǧanda memleketımız ūtady! Söz soŋynda aitarym, basqa öŋırlerdıŋ basşylyǧy da Aqtöbe oblysynda sättı jüzege asqan bılım salasynyŋ ırgelı jobalaryn öz mektepterıne engızıp, ärı qarai damytsa degen ızgı nietım bar.
Gülnär Balǧabaeva, Bılım beru salasynyŋ sarapşysy
