جۇمىس ساپارى اياسىندا ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ جۇيەلەرىن دامىتۋعا قاتىستى نەگىزگى ماسەلەلەر، سونداي-اق تسيفرلىق جۇيەلەردى ەنگىزۋ جانە الەۋمەتتىك سالاداعى جۇمىستى ءتيىمدى ەتۋ شارالارى قارالدى.
پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرمالارىن ساپالى ورىنداۋ ءۇشىن ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار ءوزارا تىعىز بايلانىس ورناتىپ، ءار الەۋمەتتىك ساياسات باعىتى بويىنشا بىرلەسكەن كەشەندى جوسپارلار ازىرلەۋ قاجەت ەكەنىن ايتتى. ساپاردىڭ باستى ءىس-شاراسى الماتى قالاسىنىڭ اتقارۋشى ورگاندارى مەن قالا اكىمى دارحان ساتىبالدى قاتىسقان جيىن بولدى. وتىرىس بارىسىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ، وقۋ-اعارتۋ، تۋريزم جانە سپورت مينيسترلەرى، سونداي-اق ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ، عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ۆيتسە-مينيسترلەرى بايانداما جاسادى. ۆيتسە-پرەمەر ا. بالاەۆاعا مەگاپوليستەگى الەۋمەتتىك سالا بويىنشا كەشەندى تالداۋ ناتيجەلەرى تانىستىرىلىپ، نەگىزگى ماسەلەلەر مەن سۇراقتار انىقتالدى، سونداي-اق جۇيەلى شەشىمدەر ۇسىنىلدى.
سونىمەن قاتار قالاداعى مەكتەپكە دەيىنگى جانە ورتا ءبىلىم جۇيەسى قارالدى. سالادا كادر تاپشىلىعى، باسقارۋ ساپاسىنا بايلانىستى بىرقاتار ماسەلە بار. وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى جۇلدىز سۇلەيمەنوۆانىڭ مالىمەتىنشە، الماتىدا 1 065 مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىم جۇمىس ىستەيدى، ونىڭ 866-سى – جەكەمەنشىك. قامتىلعان بالا سانى – 86 مىڭ. قالاعا 2 مىڭنان استام مامان قاجەت. بۇل تاپشىلىقتىڭ 90%-ى جەكەمەنشىك ۇيىمداردا بايقالادى. مەكتەپتەردەگى وقۋشىلار سانى جىل سايىن 10-13 مىڭعا ارتىپ كەلەدى. الايدا مەكتەپتەردە 27 مىڭعا جۋىق ورىن جەتىسپەيدى. جيىن بارىسىندا تسيفرلاندىرۋ ماسەلەلەرىنە دە ەرەكشە نازار اۋدارىلدى. تسيفرلىق جۇيە ەنگىزىلگەن سوڭ، جەكەمەنشىك بالاباقشالار مەن مەكتەپتەردەگى ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىن ۇيىمداستىرۋ بارىسىندا زاڭبۇزۋشىلىقتار انىقتالدى. اتاپ ايتساق، جالعان ەسەپ پەن ءىس جۇزىندە جۇمىس ىستەمەيتىن قىزمەتكەرلەر انىقتالدى. ناتيجەسىندە جەتى جەكەمەنشىك مەكتەپ مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ تاپسىرىسىنا قاتىسا المادى.
وسىعان بايلانىستى پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى تسيفرلاندىرۋ ءتارتىپ ورناتۋعا جانە جۇمىس ۇدەرىستەرىن ءتيىمدى ەتۋگە قاجەت قۇرال ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«قازاقستان تسيفرلىق مەملەكەتكە اينالۋى ءتيىس. تسيفرلاندىرۋ مەن جاساندى ينتەللەكتىنىڭ بەلگىلى ءبىر قيىندىقتارىمەن قاتار، ارتىقشىلىقتارى دا بار. ءبىز وسى ارتىقشىلىقتاردى، ەڭ الدىمەن، جۇمىس ۇدەرىستەرىن وڭتايلاندىرۋ ءۇشىن پايدالانۋىمىز كەرەك. ءتىپتى كەي تسيفرلىق جۇيەلەر مەكتەپكە دەيىنگى جانە ورتا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى جالعان تىركەلگەن ازاماتتار ماسەلەسىنىڭ اۋقىمىن كورسەتتى. ءبىز بارلىعىن بىردەي ايىپتاعىمىز كەلمەيدى، بىراق جۇيەگە جانە جالپى مۇعالىمدەر قاۋىمىنا كەدەرگى كەلتىرىپ وتىرعان باسقارۋشىلار بار»، – دەدى ايدا بالاەۆا.
سونىمەن قاتار ول ءبىلىم بەرۋدىڭ بارلىق دەڭگەيى ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستا بولۋ كەرەك ەكەنىن ءسوز ەتتى. مەكتەپتىڭ تاربيەلىك ءرولىن كۇشەيتۋدىڭ ماڭىزىنا توقتالىپ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ «ادىلەتتى قازاقستان» مەن «تازا قازاقستان» قاعيداتتارىن جۇيەلى تۇردە ەنگىزۋ قاجەتتىگىن ايتتى.
عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ۆيتسە-ءمينيسترى گۇلزات كوبەنوۆانىڭ مالىمەتىنشە، الماتىدا 236 مىڭ ستۋدەنت ءبىلىم الىپ جاتىر، بۇل – ەلدەگى بارلىق ستۋدەنتتەردىڭ شامامەن ۇشتەن ءبىرى بولىگى. 2032 جىلعا دەيىن تالاپكەرلەر سانى جىل سايىن 23–24 مىڭ ادامعا ارتۋى مۇمكىن. بۇل ينفراقۇرىلىمدى الدىن الا دامىتۋدى جانە جوعارى وقۋ ورىندارىمەن ءوزارا بايلانىستى كۇشەيتۋدى تالاپ ەتەدى.
تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە دە ەرەكشە نازار اۋدارىلدى. كوپتەگەن كوللەدجدەردە زاماناۋي ينفراقۇرىلىم جەتكىلىكسىز، ال كەيبىر ماماندىقتارعا ەڭبەك نارىعىندا ناقتى سۇرانىس ايقىندالماعان. جاساندى ينتەللەكتىنىڭ دامۋىنا بايلانىستى بىرقاتار ماماندىق وزەكتىلىگىن جوعالتىپ بارا جاتقانى دا ايتىلدى.
قالانىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا كادر تاپشىلىعى، ينفراقۇرىلىم جاعدايى جانە كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ ساپاسى نەگىزگى ماسەلە بولىپ قالا بەرەدى. بۇل تۋرالى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى اقمارال ءالنازاروۆا ۇسىنعان اقپاراتتا ايتىلدى.
الماتى قالاسىندا 418 مەديتسينالىق ۇيىم جۇمىس ىستەيدى. سالاعا 1 100 مامان قاجەت، ونىڭ ىشىندە 400-دەن استامى – دارىگەرلەر. حالىقتى مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىمەن قامتۋ دەڭگەيى – 80,3%، ال ساقتاندىرىلماعان جانە تۇراقتى تۇردە ساقتاندىرىلمايتىن ازاماتتار سانى 460 مىڭنان اسادى.
العاشقى مەديتسينالىق-سانيتاريالىق كومەك قىزمەتىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلدى. ەل بويىنشا تىركەلگەن 4 ملن-نان استام ازامات سوڭعى ەكى جىلدا ەمحانالارعا جۇگىنبەگەنى انىقتالدى. بۇل پروفيلاكتيكا جانە ديسپانسەرلىك باقىلاۋ جۇيەسىن قايتا قاراۋدى قاجەت ەتەدى.
«ءار مەديتسينالىق ۇيىمعا تولىق تالداۋ جۇرگىزىلۋى قاجەت. سونىڭ ىشىندە الماتى قالاسى ەرەكشە باقىلاۋدا بولادى. قالادا ءۇش ميلليونعا جۋىق ادام تۇرادى، مەديتسينالىق مەكەمە ساپالى قىزمەت كورسەتۋگە مىندەتتى. مامانداردى جالعان تىركەۋ مەن ەسەپتى بۇرمالاۋعا جول بەرمەس ءۇشىن دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىن تسيفرلاندىرۋ ماڭىزدى»، – دەدى ايدا بالاەۆا.
ول سونداي-اق ەمحانالار ازاماتتاردىڭ ءوز دەنساۋلىعىن كۇتۋىنە، جاۋاپكەرشىلىك الۋىنا ىقپال ەتۋى ءتيىس ەكەنىن اتاپ ءوتتى. الەۋمەتتىك قولداۋدىڭ اشىقتىعى مەن ناقتى باعىتتالۋى دا تالقىلاندى. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءبىرىنشى ۆيتسە-ءمينيسترى اسقاربەك ەرتاەۆتىڭ مالىمەتىنشە، دەرەكتەردى تسيفرلىق تەكسەرۋ ناتيجەسىندە الماتىدا 10 مىڭ وتباسىنىڭ نەگىزسىز اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك العانى انىقتالعان. ناتيجەسىندە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 200 ملن تەڭگەدەن استام قاراجات ۇنەمدەلگەن. پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى قوعاممەن اشىق ديالوگ پەن جۇيەلى اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىنىڭ ماڭىزىن اتاپ ءوتىپ، زاڭنىڭ بارشاعا ورتاق جانە ونى ساقتاۋ ادىلەتتى ءارى قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋدىڭ نەگىزى ەكەنىن جەتكىزدى. جۇمىس ساپارى بارىسىندا عىلىم مەن جوعارى ءبىلىمدى دامىتۋ ماسەلەلەرىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ عالىمدارىمەن كەزدەسۋ ءوتتى. جيىندا اكادەميانىڭ ارنايى مارتەبەسى مەن مۇمكىندىكتەرى بولا تۇرا، ونىڭ الەۋەتى تولىق پايدالانىلماي وتىرعانى ايتىلدى. وسىعان بايلانىستى اكادەميانىڭ مەملەكەتتىك باسقارۋ مەن ەكونوميكا جۇيەسىندەگى ءرولىن قايتا قاراۋ قاجەت ەكەنى اتاپ ءوتىلدى. وسى ورايدا ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى اقىلبەك كۇرىشباەۆ قازىرگى عىلىمي باسىمدىقتار دۇرىس بەلگىلەنبەگەن، سالدارىنان رەسۋرستار شاشىراپ، ماڭىزدى باعىتتارعا جەتكىلىكتى كوڭىل بولىنبەيتىنىن جەتكىزدى. سونىمەن قاتار 2024–2025 جىلدارى اكادەميا مەملەكەت، بيزنەس جانە شەتەلدىك عالىمداردىڭ قاتىسۋىمەن 70 وڭىرلىك جانە سالالىق فورسايت-سەسسيا ۇيىمداستىرعان. سونىڭ ناتيجەسىندە ەكونوميكانىڭ ناقتى سۇرانىسىنا باعىتتالعان 220 مىندەت ايقىندالىپ، 65 عىلىمي-تەحنيكالىق تاپسىرما ازىرلەنگەن. سونىمەن بىرگە عىلىمدى دامىتۋ جوعارى بىلىممەن تىعىز بايلانىستى ەكەنى ءسوز بولدى. الماتى قالاسىندا ۋنيۆەرسيتەت رەكتورلارى مەن عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىنىڭ باسشىلارىمەن وتكەن كەڭەستە قالاداعى عىلىمي جانە كادرلىق الەۋەت جوعارى بولعانىمەن، ۋنيۆەرسيتەت عىلىمى مەن ەكونوميكا سۇرانىسى اراسىندا الشاقتىق بار ەكەنى ايتىلدى.
وسىعان بايلانىستى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى جانسەيىت تۇيمەباەۆ ۋنيۆەرسيتەتتە 8 عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى، 39 عىلىمي ورتالىق جانە 140-تان استام زەرتحانا جۇمىس ىستەيتىنىن، شامامەن 400 عىلىمي جوبا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقانىن جەتكىزدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ۋنيۆەرسيتەت عىلىمىنىڭ باستى مىندەتى – عىلىمي ازىرلەمەلەردى ەكونوميكاعا ەنگىزۋدى جەدەلدەتۋ جانە مەملەكەت جانە بيزنەسپەن تىعىز جۇمىس ىستەۋ. عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ۆيتسە-ءمينيسترى گۇلزات كوبەنوۆا جوعارى وقۋ ورىندارى، عىلىمي ۇيىمدار مەن وڭىرلەر اراسىنداعى تۇراقتى بايلانىستى جولعا قويۋ نەگىزگى مىندەت بولىپ قالا بەرەتىنىن اتاپ ءوتتى. كادر دايارلاۋ، قولدانبالى زەرتتەۋلەر مەن تەحنولوگيالىق دامۋ ەلدىڭ ناقتى قاجەتتىلىكتەرىنە ساي، ءبىر جۇيەدە جۇمىس ىستەۋى ءتيىس.
الماتىداعى جۇمىس ساپارى بارىسىندا ا.بالاەۆا بىرقاتار ناقتى تاپسىرما بەردى. ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا كادرلىق قۇرامانىقتاۋ ءۇشىن ساۋالناما جۇرگىزۋ، وقىتۋ ساپاسىن ارتتىرۋ جوسپارىن ازىرلەۋ، باستاۋىش ءبىلىم مەن كوللەدجدەر جۇيەسىندەگى جۇمىستى كۇشەيتۋ، سونداي-اق جاساندى ينتەللەكتىنى كەزەڭ-كەزەڭىمەن ەنگىزۋ جانە ونى پەداگوگتاردى وقىتۋ جوسپارىن دايىنداۋ تاپسىرىلدى. عىلىم مەن جوعارى ءبىلىم سالاسى بويىنشا ءارتۇرلى جەكە باستامالاردان جۇيەلى جۇمىسقا ءوتۋ قاجەتتىگى قوزعالدى. سالانى دامىتۋدىڭ باستى مىندەتتەرى – عىلىمي باسىمدىقتاردىڭ جاڭا مودەلىن جەتىلدىرۋ، ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ ساراپتامالىق جانە اناليتيكالىق ءرولىن كۇشەيتۋ، سونداي-اق ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن عىلىمي ينستيتۋتتاردىڭ وڭىرلەردى دامىتۋعا باعىتتالعان قولدانبالى جوبالارعا قاتىسۋىن قاداعالاۋ.
الەۋمەتتىك قورعاۋ سالاسىندا دەرەكتەردى تسيفرلى جۇيەمەن سالىستىرۋدى جالعاستىرۋ جانە قولداۋ شارالارىنىڭ ناقتى باعىتتالعانىن قامتاماسىز ەتۋ تاپسىرىلدى. سونداي-اق حالىققا وسى شارالاردى جۇيەلى تۇردە ءتۇسىندىرۋ قاجەتتىگى ايتىلدى.
