ابىلقايىر حاننىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنە 330 جىل. بۇل، تاريحي قۇندى دەرەكتەرىمىزدى قايتا قاراپ، رۋحىمىزدى سەرپىلتەتىن ىرگەلى شارالاردى اتقارۋعا جول اشىپ وتىر.

تاريحي دەرەكتەرگە ۇڭىلسەك، ابىلقايىر حان تەك كىشى ءجۇزدىڭ حانى عانا ەمەس، تۇتاس العاندا، قازاق حاندىعىنىڭ ساياسي تۇلعاسى بولعانىن كورەمىز.

حVIII ع. جوڭعار شاپقىنشىلىعى تۇسىندا ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسىپ، جاۋعا توتەپ بەرىپ، 1719-1748 جىلدار ارالىعىندا قازاق حاندىعىنىڭ اعا حانى بولعانى تاريحتان بەلگىلى.

ۇلى تۇلعانىڭ ەسىمىن ۇلىقتاۋ ماقساتىنداعى ىرگەلى شارالار جىل باسىنان قولعا الىنعان ەدى. سول تۇستاعى وبلىس باسشىسى ەرالى توعجانوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن ايماقتىق، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى شارالار تىزبەگى بەكىتىلدى.

سول شارالار جالعاسىن تاپتى.

اقتوبە قالاسىندا جانە ايتەكە بي، تەمىر اۋدانىندا 11-13 قازان ارالىعىندا كەڭ كولەمدى ءىس-شارالار وتكىزىلدى.

«ابىلقايىر حان: قولباسشى، بيلەۋشى جانە ساياساتكەر» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسياسى ءوتتى. حان مولاسىندا 30 جىلدان استام ۋاقىت كەشەندى زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، ابىلقايىر حان جەرلەنگەندىگىن دالەلدەگەن عالىمدار - تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور سەرىك اجىعالي، ابىلقايىر حان تۇلعاسىن جانە ونىڭ زامانىن زەرتتەگەن جەتەكشى شەتەلدىك تاريحشىلار قاتىستى. پلەنارلىق ماجىلىستە پروفەسسور س.ە.اجىعالي حان مولاسىنداعى كەشەندى زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسى مەن ەسكەرتكىشتانۋ جۇمىستارى تۋرالى بايانداما جاسادى. ماسكەۋدەن رعا شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى ا.ش.قادىرباەۆ تاريحي دەرەكتەر نەگىزىندە ابىلقايىر حاننىڭ ساياساتىنا، د.ۆ.ۆاسيلەۆ ابىلقايىر حاننىڭ ورىس-قازاق قاتىناستارىنداعى رولىنە توقتالدى. تاريحشى ۆ.ت.تەپكەەۆ XVIII ع. باسىنداعى قازاق-قالماق قاتىناستارى جونىندە بايانداما جاسادى. ەلىمىزدىڭ تاريحي ورىندارىنا ىرگەلى زەرتتەۋلەر جۇرگىزەتىن ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ جانە ر.ب.سۇلەيمەنوۆ اتىنداعى شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى قىزمەتكەرلەرى ع.ا.شوتانوۆا جانە ە.م.ۋجكەنوۆ تىڭ ارحيۆ دەرەكتەرى نەگىزىندە ابىلقايىر تۇلعاسى تۋرالى ازىرلەگەن تاريحي دەرەكتەرىمەن ءبولىستى. بەلگىلى تاريحشى ا.ي.يسين XVIII عاسىرداعى قازاق ەسكى جازبا ءتىلىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە نازار اۋدارىپ، ابىلقايىر حان حاتىنا تالداۋ جاسادى. كونفەرەنتسياعا ابىلقايىر حاننىڭ جەرلەنگەن جەرىن انىقتاۋ بارىسىندا گەنەتيكالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزگەن گەنەتيكا جانە فيزيولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ەتنوگەنوميكا جانە پالەوگەنەتيكا ورتالىعىنىڭ باسشىسى ل.ب.دجانسۋگۋروۆا، ابىلقايىر حاننان تاراعان ۇرپاق ا.ا. جانگەرەەۆ، ابىلاي حاننىڭ ۇرپاعى - ابىلقايىر بەكسۇلتانوۆ قاتىستى.

شارا اياسىندا ەسەت باتىر مولتەك اۋدانىندا بوپاي حانىم كوشەسى اشىلدى.

نەگىزى اتاۋلى داتا «اقتوبە وبلىسىنىڭ مادەني مۇراسىن زەرتتەۋ، ساقتاۋ، جاڭعىرتۋ مەن ناسيحاتتاۋدىڭ 2023-2025 جج. ارنالعان جول كارتاسى» اياسىندا «اقتوبە جانە ورىنبور وبلىستارىنىڭ شەكارالىق اۋماعىنداعى قازاقتاردىڭ مەموريالدى-عۇرىپتىق حالىقتىق ساۋلەت ونەرى ەسكەرتكىشتەرىن زەرتتەۋ ء(حىح ع. – حح ع. باسى)» عىلىمي جوباسى بويىنشا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ جۇمىستارىمەن تۇسپا تۇس كەلىپ تۇر. زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ بارىسىندا ورىنبور وبلىسىندا جەرلەنگەن بوپاي حانىمنىڭ زيراتىنان الىنعان توپىراق ءدال وسى كۇنى، ايتەكە بي اۋدانىنداعى حان مولاسى مەموريالدىق كەشەنىندە بابا رۋحىنا تاعزىم ەتىلىپ، ابىلقايىر حان بابامىزدىڭ جانىنان جاي تاپتى. كوپ قازاقتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن سۇراق شەشىمىن تاپتى. ەرالى لۇقپانۇلىنىڭ بۇل باستاماسى - يماندىلىقتىڭ جولى ەدى. اماناتقا ادالدىقتىڭ بەلگىسى. وسىلايشا، كوپتىڭ تىلەگى ورىندالدى.

ءابىلحايىر حاننىڭ قازاق تاريحىنداعى ورنى مەن ستراتەگيالىق ۇتقىر ساياساتىن بەينەلەيتىن قويىلىم كورەرمەنگە جول تارتتى. ايتا كەتۋ كەرەك، تاريحي وقيعالارعا تولى سپەكتاكلدى ساحنالاۋ وڭاي بولمادى. جىل باسىندا ارنايى كوميسسيا قۇرىلىپ، قويىلىمنىڭ ستسەناريى مۇقيات ساراپتامادان ءوتتى. جوبا جەتەكشىسى — ستسەناريدىڭ نەگىزىن قالاۋعا ات سالىسقان وبلىستىڭ سول كەزدەگى باسشىسى ەرالى توعجانوۆ بولدى. ءابىلحايىر حان تۋرالى مۇنداي ءبىرىنشى قويىلىمنىڭ ستسەناريىن جازۋعا دراماتۋرگ قولعانات مۇراتۇلىن اتتاي قالاپ الدىرتتى. ءابىلحايىر حاننىڭ ەسىمىن ۇلىقتاپ، عىلىمي اينالىمعا ەنگىزۋ جاڭا قازاقستاننىڭ الدىندا تۇرعان رۋحاني سالماعى بار مىندەت بولىپ وتىر.

- قويىلىمدا قازاق حالقىنىڭ ءحVىىى عاسىرداعى داڭقتى قولباسشىسى، ساياسات جانە مەملەكەت قايراتكەرى — ابىلقايىر مۇحاممەد قازى ءباھادۇر حاننىڭ جات پيعىلداعىلارمەن كۇرەس جولىنداعى بوستاندىق پەن ساتقىندىقتىڭ اراسىنداعى تارتىستى تاعدىرى كوتەرىلەدى. قيىن-قىستاۋ، قىسىلتاڭ زاماندا قازاق حالقىنىڭ باسىنا حان تاعىن ات ۇستىنە ەرتتەپ، كوزسىز ەرلىك ىستەرى مەن قاھارماندىق جورىقتارى ارقىلى داڭقى شىققان، ەل تاعدىرىنا قاتىستى ماڭىزدى ساياسي شەشىمدەر قابىلداۋدا اقسۇيەك حان تۇقىمدارى قاتارىنان وقشاۋ شىعىپ، جالعىز ءجۇرىپ جول تاپقان، قاراشادان تىرەك ىزدەپ قوسىن قۇرعان، باتىرلاردان دوس تاپقان ابىلقايىر حاننىڭ ەل ازاتتىعى مەن باقىتى ءۇشىن شىعارعان شەشىمى، ارمان-اڭسارى، بۇگىنگى ۇرپاق كوزىمەن سۋرەتتەلەدى، — دەدى ت.احتانوۆ اتىنداعى وبلىستىق دراما تەاترى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى جاندوس ەسپانبەتوۆ.

تاريحي تۇلعا قازاق حاندىعى شەجىرەسىندە ديپلوماتيالىق تەگەۋرىندى شەشىمىمەن، ەل باسقارۋداعى پرينتسيپشىلدىگىمەن جانە ساياسي ستراتەگيالىق ۇتقىر ۇستانىمدارىمەن ەستە قالارى انىق.