Äbılqaiyr hannyŋ düniege kelgenıne 330 jyl. Būl, tarihi qūndy derekterımızdı qaita qarap, ruhymyzdy serpıltetın ırgelı şaralardy atqaruǧa jol aşyp otyr.

Tarihi derekterge üŋılsek, Äbılqaiyr han tek Kışı jüzdıŋ hany ǧana emes, tūtas alǧanda, qazaq handyǧynyŋ saiasi Tūlǧasy bolǧanyn köremız.

HVIII ǧ. joŋǧar şapqynşylyǧy tūsynda üş jüzdıŋ basyn qosyp, jauǧa tötep berıp, 1719-1748 jyldar aralyǧynda qazaq handyǧynyŋ aǧa hany bolǧany tarihtan belgılı.

Ūly tūlǧanyŋ esımın ūlyqtau maqsatyndaǧy ırgelı şaralar jyl basynan qolǧa alynǧan edı. Sol tūstaǧy oblys basşysy Eraly Toǧjanovtyŋ jetekşılıgımen aimaqtyq, respublikalyq deŋgeidegı şaralar tızbegı bekıtıldı.

Sol şaralar jalǧasyn tapty.

Aqtöbe qalasynda jäne Äiteke bi, Temır audanynda 11-13 qazan aralyǧynda keŋ kölemdı ıs-şaralar ötkızıldı.

«Äbılqaiyr han: qolbasşy, bileuşı jäne saiasatker» atty halyqaralyq ǧylymi-praktikalyq konferensiiasy öttı. Han molasynda 30 jyldan astam uaqyt keşendı zertteu jürgızıp, Äbılqaiyr han jerlengendıgın däleldegen ǧalymdar - tarih ǧylymdarynyŋ doktory, professor Serık Äjıǧali, Äbılqaiyr han tūlǧasyn jäne onyŋ zamanyn zerttegen jetekşı şeteldık tarihşylar qatysty. Plenarlyq mäjılıste professor S.E.Äjıǧali Han molasyndaǧy keşendı zertteulerdıŋ nätijesı men eskertkıştanu jūmystary turaly baiandama jasady. Mäskeuden RǦA Şyǧystanu institutynyŋ bas ǧylymi qyzmetkerı A.Ş.Qadyrbaev tarihi derekter negızınde Äbılqaiyr hannyŋ saiasatyna, D.V.Vasilev Äbılqaiyr hannyŋ orys-qazaq qatynastaryndaǧy rölıne toqtaldy. Tarihşy V.T.Tepkeev XVIII ǧ. basyndaǧy qazaq-qalmaq qatynastary jönınde baiandama jasady. Elımızdıŋ tarihi oryndaryna ırgelı zertteuler jürgızetın Ş.Uälihanov atyndaǧy Tarih jäne etnologiia institutynyŋ jäne R.B.Süleimenov atyndaǧy Şyǧystanu institutynyŋ jetekşı qyzmetkerlerı Ǧ.A.Şotanova jäne E.M.Ujkenov tyŋ arhiv derekterı negızınde Äbılqaiyr tūlǧasy turaly äzırlegen tarihi derekterımen bölıstı. Belgılı tarihşy A.İ.İsin XVIII ǧasyrdaǧy qazaq eskı jazba tılınıŋ erekşelıkterıne nazar audaryp, Äbılqaiyr han hatyna taldau jasady. Konferensiiaǧa Äbılqaiyr hannyŋ jerlengen jerın anyqtau barysynda genetikalyq zertteuler jürgızgen Genetika jäne fiziologiia institutynyŋ Etnogenomika jäne paleogenetika ortalyǧynyŋ basşysy L.B.Djansugurova, Äbılqaiyr hannan taraǧan ūrpaq A.A. Jangereev, Abylai hannyŋ ūrpaǧy - Äbılqaiyr Beksūltanov qatysty.

Şara aiasynda Eset batyr möltek audanynda Bopai hanym köşesı aşyldy.

Negızı atauly data «Aqtöbe oblysynyŋ mädeni mūrasyn zertteu, saqtau, jaŋǧyrtu men nasihattaudyŋ 2023-2025 jj. arnalǧan Jol kartasy» aiasynda «Aqtöbe jäne Orynbor oblystarynyŋ şekaralyq aumaǧyndaǧy qazaqtardyŋ memorialdy-ǧūryptyq halyqtyq säulet önerı eskertkışterın zertteu (HIH ǧ. – HH ǧ. basy)» ǧylymi jobasy boiynşa jürgızılgen zertteu jūmystarymen tūspa tūs kelıp tūr. Zertteuler jürgızu barysynda Orynbor oblysynda jerlengen Bopai hanymnyŋ ziratynan alynǧan topyraq däl osy künı, Äiteke bi audanyndaǧy Han molasy memorialdyq keşenınde baba ruhyna taǧzym etılıp, Äbılqaiyr han babamyzdyŋ janynan jai tapty. Köp qazaqtyŋ kökeiınde jürgen sūraq şeşımın tapty. Eraly Lūqpanūlynyŋ būl bastamasy - imandylyqtyŋ joly edı. Amanatqa adaldyqtyŋ belgısı. Osylaişa, köptıŋ tılegı oryndaldy.

Äbılhaiyr hannyŋ qazaq tarihyndaǧy orny men strategiialyq ūtqyr saiasatyn beineleitın qoiylym körermenge jol tartty. Aita ketu kerek, tarihi oqiǧalarǧa toly spektakldı sahnalau oŋai bolmady. Jyl basynda arnaiy komissiia qūrylyp, qoiylymnyŋ ssenariiı mūqiiat saraptamadan öttı. Joba jetekşısı — ssenariidıŋ negızın qalauǧa at salysqan oblystyŋ sol kezdegı basşysy Eraly Toǧjanov boldy. Äbılhaiyr han turaly mūndai bırınşı qoiylymnyŋ ssenariiın jazuǧa dramaturg Qolǧanat Mūratūlyn attai qalap aldyrtty. Äbılhaiyr hannyŋ esımın ūlyqtap, ǧylymi ainalymǧa engızu Jaŋa qazaqstannyŋ aldynda tūrǧan ruhani salmaǧy bar mındet bolyp otyr.

- Qoiylymda qazaq halqynyŋ HVIII ǧasyrdaǧy daŋqty qolbasşysy, saiasat jäne memleket qairatkerı — Äbılqaiyr Mūhammed Qazy Bahadür hannyŋ jat piǧyldaǧylarmen küres jolyndaǧy bostandyq pen satqyndyqtyŋ arasyndaǧy tartysty taǧdyry köterıledı. Qiyn-qystau, qysyltaŋ zamanda qazaq halqynyŋ basyna han taǧyn at üstıne erttep, közsız erlık ısterı men qaharmandyq joryqtary arqyly daŋqy şyqqan, el taǧdyryna qatysty maŋyzdy saiasi şeşımder qabyldauda aqsüiek han tūqymdary qatarynan oqşau şyǧyp, jalǧyz jürıp jol tapqan, qaraşadan tırek ızdep qosyn qūrǧan, batyrlardan dos tapqan Äbılqaiyr hannyŋ el azattyǧy men baqyty üşın şyǧarǧan şeşımı, arman-aŋsary, bügıngı ūrpaq közımen suretteledı, — dedı T.Ahtanov atyndaǧy oblystyq drama teatry direktorynyŋ orynbasary Jandos Espanbetov.

Tarihi Tūlǧa qazaq handyǧy şejıresınde diplomatiialyq tegeurındı şeşımımen, el basqarudaǧy prinsipşıldıgımen jäne saiasi strategiialyq ūtqyr ūstanymdarymen este qalary anyq.