ولاردىڭ ازاتتىق جولىنداعى كۇرەسى وتاندىق جانە رەسەيلىك ارحيۆتەر قورلارىندا ساقتالعان.

باراق ساتىبالدىۇلى (1743–1840) مەن اساۋ باراقۇلى (1763–1843) دا حالقىنىڭ ازاتتىعى جولىندا كۇرەسكەن، ءتۇرلى قو­عام­­­دىق-ساياسي وقيعالارعا جاس كەزىنەن ارا­­­­­لا­­سىپ، بار عۇمىرىن ەل ءمۇد­دەسى جو­لىن­دا­عى ءىس-قيمىلعا ارناعان تۇلعا­لار سا­نا­لادى.

باراق باتىر شامامەن باتىس قازاق­ستان وڭىرىندە ءدۇ­نيەگە كەلگەن. كىشى جۇزدەگى ءشومىشتى تا­بىن رۋىنىڭ قاراقويلى-لاباق بولىمىنەن. ءوز جۇرتىنىڭ عانا ەمەس، حورەزم مەن ورىنبور اراسىنداعى وزبەك، تۇرىكمەن، قاراقالپاق، باشقۇرت ۇلىستارى ىشىندە دە ەسىمى اسا ءماشھۇر بولعان. سونداي-اق با­راقتىڭ اساۋدان باسقا قيتار، ءجانى­بەك ەسىمدى ۇلدارى دا بەلگىلى باتىرلار مەن بيلەر ەكەن. جالپى، اۋلەتىنەن ءاس­كەري-بيلەۋشى ساناتىنداعى جاندار وتە كوپ شىققان. ولاردىڭ ىشىنەن ءۇش ازاتتىق كۇرەسكە قاتىسىپ، سونىڭ ەكەۋىنە جەتەكشىلىك ەتكەن، كوزى تىرىسىندە اۋليە اتانعان اتاقتى ءداۋىت اساۋۇلىن (1787–1874) اتار ەدىك.

باراق ساتىبالدىۇلىنىڭ العاشقى ەرلىگى ەل اۋزىنداعى اڭگىمەلەر جەلىسىنە ارقاۋ بولعان. كەڭىنەن تاراعان ءارى ءبىر­نەشە نۇسقاسى ساقتالعان، كوركەم ءتىلدى «باراق باتىر» تاريحي جىرىنداعى (جىر نۇس­قالارى جۇزتومدىق «بابالار ءسوزى­نىڭ» 60-تومىندا بەرىلگەن) مالىمەتتە باراق­تىڭ 18 جاسىندا قالماقتىڭ اتاقتى باتىرى الاكوبىكتى جەكپە-جەكتە ولتىرگەنى ايتىلادى.

باراق باتىردىڭ قايراتكەرلىك كەزەڭى 1783–1797 جىلدار ارالىعىنداعى سىرىم داتۇلى باستاعان كوتەرىلىس بولدى. ۇزاق جىلدارعا سوزىلعان بۇل كۇرەس بۇكىل باتىس قازاقستاندى قامتىعان، وقيعالارىنان بىردە-ءبىر قاۋىم قالىس قالماعان، زامانىندا ەڭ اتاقتى دەگەن بي-باتىرلاردىڭ باسىن قوسىپ، ءدۇيىم جۇرتتى ەلەڭدەتكەن ۇلى جورىق بولعان ەدى. سىرىمنىڭ جاقىن قارۋلاس سەرىگى باراق – وسى كوتەرىلىستىڭ باس سار­دارلارى­نىڭ ءبىرى. ول سىرىم كوتەرىلىسى تۇسىندا ورىس شەپتەرىنە جاسالعان بار­لىق شابۋىل مەن جورىققا قاتى­سىپ، باس­قا دا ساردارلارمەن بىرگە شەپ­تەگى بە­كىنىستەرگە كوپتەگەن شاپقىن ۇيىمداستىرادى. ارحيۆتەگى قۇجاتتاردىڭ بىرىندە باراقتىڭ قول استىندا 2 مىڭ سارباز بولعانى ايتىلادى. 1783 جىلى جەلتوقسان ايىنىڭ سوڭىندا سىرىم مەن باراق باستاعان 700 سارباز گەنۆارتسوۆسكي مەن رۋبەجينسكي فورپوستارى اراسىن­دا­عى ورىس ەلدى مەكەندەرىنە شابۋىل جا­سايدى. 1785 جىلدىڭ قاڭتارىندا ورىن­بور وبەر-كومەندانتى، گەنەرال-ما­يور يا.م.زەنبۋلاتوۆ جازالاۋ اسكەرىنىڭ كومان­ديرى مايور سميرنوۆقا باسقا كۇرەس جە­تەك­شىلەرىمەن بىرگە باراقتى دا وتباسىمەن، مال-مۇلكىمەن قولعا تۇسىرۋگە نۇسقاۋ بەرەدى (ورىنبور وبل. ءارحيۆى. 5-قور، 1-ت.، 15-ءىس، 60-پ.). جازالاۋعا قاراماستان وسى جىلى ناۋرىزدا سىرىم، تىلەنشى، با­راق باتىر­لار 1 مىڭ اداممەن انتونوۆ فور­پوس­تىن شابادى. ماۋسىم ايىندا وسى اتال­­­عان باتىرلارمەن بىرگە جەم بويىندا كە­­­ڭەس قۇرىپ، ورىس شەپتەرىن شابۋعا سار­­­باز جي­ناۋ ءۇشىن ءار رۋعا جاۋشىلار جىبەرەدى.

اتالعان كوتەرىلىس تۇسىنداعى ورىس شەبى­نە ەڭ ۇلكەن شابۋىلداردىڭ ءبىرى 1785 جىلى شىلدەدە وتەدى. باراق، جيەنشو­را، تاسبولات، جانبولات، باسقا دا باتىر­لار باستاعان 1500 سارباز تانالىق (تا­نالىتسكايا) بەكىنىسى ماڭىنداعى رەدۋتقا جويقىن شابۋىل جاساپ، ستانيتسالىق اتامان پ.وۆچيننيكوۆتى، حورۋنجي ە.وۆچيننيكوۆتى، كاپرال س.رىبكيندى، كومەك­كە كەلگەن مايور رەشتەينەردى ­30 ادامى­مەن، مايورعا شابۋىل تۋرالى ەس­كەر­تۋگە جىبەرىلگەن كاپرال يۆانوۆتى ­­20 ادامىمەن، كاپرال سەمەنوۆتى 26 ادامىمەن بىرگە قولعا تۇسىرەدى. شايقاس كەزىندە قارسىلاسقان كاپرال ي. مەلەحين، 28 سولدات پەن كازاك قازا تابادى. بۇل وقيعا تۋرالى دە­رەكتەر ءتۇرلى قۇجاتتا تام-تۇمداپ كەز­دەسكەنى­مەن، كەيىن­نەن قازاق اۋىلدارىنان قا­شىپ شىق­قان نە بوساتىلعان تۇت­قىندار­دىڭ ءار جىلدارداعى جاۋاپتا­رىنان شابۋىل­دىڭ جاي-جاپسارى ءبىرشاما ايقىن­دالادى. تۇتقىننان بوساتىلعان كيزيل­دىك باتا­لون سولداتى ۆ.كوتكوۆ كاپرال سەمەنوۆ­تىڭ شۇعىل جينالعان 34 ادا­مى ىشىندە كومەككە كەلگەن كەزدە، قازاق­تار­دىڭ ولاردى مايورعا جىبەرمەي، 8 ادامىن ءولتى­رىپ، قالعان 26-سىن تۇگەلدەي تۇتقىنداپ، جايىقتىڭ ارعى جاعىنا الىپ وتكەنىن ايتقان. پەرم جاياۋ اسكەر پولكىنىڭ سولداتى تاراسوۆ بولسا تۇتقىننان 14 جىلدان سوڭ، 1799 جىلى عانا بوساتىلىپ، اتالعان اقپاردان بولەك، ءوزىنىڭ ونىڭ الدىندا 12 جىل بويى ورىس-تۇرىك سوعىسىنا قاتىسقانىن كورسەتكەن. شابۋىل جونىندە نۇرالى حان دا كنياز گ.ا.پوتەمكينگە 1785 جىلى 15 قاراشادا جولداعان حاتىندا ساربازداردىڭ ءبىراز كازاكتى ءولتى­رىپ، ءبىر اتامان مەن مايوردى، باسقا ءتىرى قالعاندارىن تۇگەلدەي وزدەرىمەن بىرگە اكەتكەنىن جازعان. حاننىڭ كەلەسى حاتىندا بۇل شابۋىلدى باراق پەن ونىڭ ۇلدارى­نىڭ، جيەنشورا باتىردىڭ تۋىس­تارىمەن، اعايىندى تاسبولات، جانبولات باتىر­لاردىڭ (سوڭعى ەكەۋى اتاقتى تاما ەسەت باتىردىڭ اعاسى قاراباستىڭ ۇلدارى) ۇيىمداستىرعانىن اتايدى. وقيعا بارىسى سىرىم باستاعان بيلەردىڭ كەيىنىرەك ولكە باسشىسى و.يگەلسترومعا جازعان حاتتارىندا دا باياندالادى، سوعان قاراعاندا بۇل شايقاستا سىرىمنىڭ ءوزى بولماعانعا ۇقسايدى. حاتتا جوعارىداعى باتىرلار باستاعان جاساقتىڭ 100-دەن اسا ادامدى استا­رىنداعى 100-گە جۋىق اتىمەن بىرگە قولعا تۇسىرگەندەرى ايتىلادى (رەسەي مەمل. اسكەري-تاريحي ءارحيۆى. 52-قور، 194-ت.، 355-ءىس، 252-پ.).

باياندالعان شابۋىل ورىنبور باسشى­لى­عىن دا الاڭداتىپ، وبەر-كومەندانت كەڭسەسى مەن شەكارا ىستەرى ەكسپەديتسيا­سى اراسىندا تۇتقىندار جايىندا حات ال­ماسۋلار جۇرگەن. رەسەي شەبىنە سوققى بو­لىپ تيگەن بۇل شايقاس ارادا ءتىپتى 30 جىل وتكەن سوڭ دا ۇمىتىلا قويماعان. 1816 جىلى ورىنبور گۋبەرناتورى، كنياز گ. ۆولكونسكي پەتەربۋرگتەگى ينفان­تەريا گەنەرالى س.ۆيازميتينوۆقا جولدا­عان ءبىر جازباسىندا قازاقتاردىڭ «اسا زور قار­قىنمەن» شابۋىل جاساپ، كومانديرلەرىمەن قوسا بارلىعى 78 ادام­دى اكەتكەندەرىن ەسكە تۇسىرگەن (رە­سەي مەمل. تاريحي ءارحيۆى. 1282-قور، 2-ت.، 2130-ءىس، 15-پ.). شابۋىلدىڭ ءمان-جايى قا­زاق اۋىل­دارىنان ءار جىلدارى قاشىپ شىق­قان ايتقۇل، مامبەت، ەزەكەي ەسىمدى باش­قۇرتتاردىڭ جاۋاپتارىنان دا انىق­تالا تۇسەدى. بۇلاردىڭ ەكەۋى شابۋىل­دىڭ باستى جەتەكشىلەرى رەتىندە جيەنشورا مەن باراق باتىرلاردى اتاعان. مۇندا اتالعان جيەنشورا دا – ءوز كەزەڭىندەگى قاس باتىرلاردىڭ ءبىرى. پاتشا اسكەرى 1774 جىلى ءبىر جازالاۋ كەزىندە ونىڭ كىشكەنتاي بالالارىن الىپ كەتىپ شوقىندىرىپ، رەسەيلىك مەششاندارعا تاراتىپ جىبەرىپ، كەيىن تابا الماعان. بالالارىن قايتارا الماعان جيەنشورا وسىدان سوڭ ورىس شەپتەرىن اياماي شا­ۋىپ، ادامدارىن اكەتۋگە انت ەتكەن ەكەن. 1775–1800 جىلدارى ارالىعىندا شيرەك عاسىر بويى ورىنبور شەبىن شابۋمەن، ادامىن اكەتۋمەن وتكەن. ونىڭ ەسىمى ولكە گۋ­بەرناتورلارىنان باستاپ بۇكىل شەكارا حالقىنا اسا تانىمال بولعان.

وسىلايشا، جەلىسى ءارتۇرلى دەرەكتەردە تام-تۇمداپ اتالاتىن، قاراپايىم تۇر­عىنداردى ەمەس، ءبىر اتامان مەن مايوردى، ءحورۋنجيدى – بارلىعى 100-گە جۋىق اسكەري ادامدى (سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا 96 ادام) تۇتقىنعا العان بۇل شايقاس قازاق باتىرلارىنىڭ ەڭ ءبىر تاماشا جەڭىسىنىڭ ءبىرى سانالادى. ءبىر جورىقتا 100-گە جۋىق ادامدى تۇتقىنداۋ ازاتتىق كۇرەسى تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى كەزدەس­پەگەن ەدى.

باراق باتىر 1785 جىلدىڭ قىر­كۇيە­­گىندە جوعارىداعى شابۋىل بو­يىن­شا ورىنبوردان جىبەرىلگەن احۋن مۇحامەدجان حۋسەينوۆ باستاعان ەلشى­لەردىڭ قاتىسۋىمەن بولعان كىشى جۇزدەگى اسا ءىرى بيلەر كەڭەسىنە قاتىسادى. وسى كە­ڭەستە ەكاتەرينا پاتشايىم مەن بارون يگەلستروم اتىنا جازىلعان ەڭ ىق­­پالدى دەگەن 51 قازاق بي-باتىرىنىڭ حا­تىنا قوسىلادى. 1786 جىلى نۇرالى حان بي­­لىكتەن كەتىرىلگەن سوڭ، وسى جىلى قىر­كۇيەك­تە وتكەن بۇكىل كىشى ءجۇز قۇ­رىل­­تايىن­دا ءشومىشتى تابىن رۋىنىڭ باس­قارۋشى ءبيى بولىپ سايلانادى. 1789 جىل­دىڭ جازىندا باراقتىڭ ۇلكەن جاساق­پەن رەسەي شەبىنە جاقىنداعانى جايىندا دەرەك بار، ونىڭ كەلۋىن 260 ساربازىمەن جيەنشورا باتىر كۇتكەن. 1790 جىلى سىرىم كوتەرىلىسى ىشىندە ەكى اعىم پايدا بولعان كەزدە باراق پەن ۇلى اساۋ كۇ­رەستى جالعاستىرۋ باعىتىن ۇستانعان سىرىم توبىن قولدايدى. ەكەۋى دە ونىڭ ەڭ جاقىن جاقتاستارىنىڭ قاتارىندا اتالادى. 1791 جىلدىڭ قازان ايىندا سىرىم، باراق باستاعان كۇرەس كوسەمدەرى يندەر تاۋ­لارىنىڭ ماڭىندا كەڭەس قۇرىپ، ورىس شەپتەرىنە شابۋىل جاساۋ­دى جوس­پار­لايدى. 1792 جىلى سىرىم رەسەيگە سو­عىس جاريالاپ، 1000 ساربازبەن تۇزتوبە، كراس­نوگورسكايا بەكىنىستەرىن شاپقاندا باسقا ساردارلارمەن بىرگە باراق تا قاتىسقان.

باراق ساتىبالدىۇلى ءحىح عاسىر­دىڭ العاشقى شيرەگىندەگى وقي­عالارعا دا قىزۋ ارالاستى. جاسى 80-نەن اس­قان شاعىندا دا قوعامدىق-ساياسي ۇدەرىستەن تىس قالماعان، رەسەيدىڭ قازاق جەرىنە جاڭا شەپ تۇرعىزۋىنا اشىق قارسى شىقتى. 1822 جىلى باستالعان بۇرىن­عى قارۋلاس سەرىگى تىلەنشىنىڭ ۇلى جولا­مان باس­تاعان كوتەرىلىستى قاتتى قولدادى، ونىڭ رۋحاني دەم بەرۋشىسى بولدى. كەيبىر ارحيۆ قۇجاتتارىنا قاراعاندا، جولامان كۇرەستى باستار الدىندا، 1822 جىلى كوكتەمدە جەم بويىندا ورنالاسقان باراق اۋىلىندا قارت باتىرمەن كەڭەسىپ، ونىڭ باتاسىن العان. وسى جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا جولامان باستاعان كىشى ءجۇزدىڭ ءبىر توپ ءبيى مەن باتىرى ورىنبور گۋبەرناتورى پ.ەسسەنگە ەلەك بويىنداعى قازاق جەرلەرىن قايتارۋدى سۇراپ جولداعان حاتقا قارت باراق ەڭ العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ «باراق بين ساتىبالدى ءباھادۇر» دەگەن جازۋى بار ءمورىن باسقان. بۇل حاتقا ونىڭ ۇلدارى اساۋ مەن قيتار باتىرلار دا قوسىلعان. قارت باتىردىڭ دەرەكتەردە ەڭ سوڭعى اتالۋىنىڭ ءبىرى 1826 جىلعا جاتادى. باراق اۋليە ۇزاق جاساپ، سام قۇ­مىندا، قازىرگى ماڭعىستاۋ وبلىسى بەينەۋ اۋدانىنىڭ اۋماعىندا

جەرلەنگەن.

باراقتىڭ ۇلكەن ۇلى اساۋ دا – اتاقتى باتىر ءارى بي، ورىس وتارلاۋىنا قارسى ازاتتىق ءۇشىن كۇرەسكەن تۇلعا. زامانىنىڭ جاۋجۇرەك تۇلعاسى، ەلىنە تاس قامالداي قورعان بولعان قولباسشى. رەسەي مەن حيۋا اراسىنداعى قازاق دالاسىنداعى قوعامدىق-ساياسي وقيعالارعا بەلسەنە قاتىسقان. اكەسى سياقتى ونىڭ ەرلىكتەرى دە ەل ىشىندە اڭىزعا اينالعان. جاس كۇنىندە سىرىم كوتەرىلىسىنە قاتىسىپ، كەيبىر قۇجاتتاردا «اساۋ تەنتەك» دەپ جازىلادى. ونىڭ ەسىمى 1785–1795 جىلدار ارا­لىعىن­دا شابۋىلداردى ۇيىمداستىرۋشىلار اراسىندا اتالادى.

اساۋ باراقۇلى 1822–1826 جىلدارى قازاق تاريحىنداعى ءىرى قارۋلى كۇرەستىڭ بىرىنە باسشىلىق جاسايدى. ول جولامان، اداي سۇيىنعارا، كەتە دەربىسالى، تابىن جانالى، قۇتتىباس باتىرلارمەن بىرگە كوتەرىلىستىڭ باس قولباسشىلارىنىڭ ءبىرى بولدى. بۇل اساۋ باتىردىڭ رەسەي وكتەمدىگىنە قارسى كۇرەسىنىڭ ەڭ جارقىن كەزەڭى ەدى. اتالعان 1822–1826 جىلدارى ورىس شەپتەرىنە كوپتەگەن شاپقىنشىلىق جاسالدى. قۇرىلعان جاڭا ەلەك شەبىنىڭ ۆەتليانسكي، سۋحورەچەنسكي، بۋراننىي سياقتى فورپوستارى مەن ەلدى مەكەن­دەرى قازاق ساربازدارىنىڭ تىكەلەي جوي­قىن شابۋىلىنا ۇشىرادى. ولاردى ۇيىمداستىرۋشىلار اراسىندا اساۋ مەن ونىڭ كوپتەگەن اعايىن-باۋىرى دا بار ەدى. جاساقتاردىڭ ءبىرىن ءىنىسى قيتار باتىر باسقاردى. 1822 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا ورىنبور شەكارا كوميسسياسى گۋبەرناتوردىڭ جارلىعىمەن شەپكە شابۋىل جاساعان «بۇلىكشىلەردى» ۇستاۋ تۋرالى بەرگەن قۇپيا بۇيرىعىندا الدىمەن ۇستالۋعا ءتيىس ادامدار ىشىندە اساۋ مەن قيتاردى دا كورسەتەدى. اساۋ باتىر دا كىشى ءجۇزدىڭ كوپتەگەن بيلەرىنىڭ ىشىندە 1822 جىلى شىلدەدە رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى، گراف ك.نەسسەلرودەگە، جەلتوقساندا ورىنبور گۋبەرناتورىنا جازىلعان حاتتارعا قوسىلىپ، رەسەيدە ۇستالعان ارىنعازى سۇلتاندى جانە ەلەك بويىن قايتارۋدى سۇرادى.

1825–1826 جىلدارى كوتەرىلىسكە قارسى دۇركىن-دۇركىن قارۋلى اسكەر شىعارىلىپ، كۇشپەن باسىلادى. وسى كەزدە، 1826 جىلدىڭ جاز ايلارىندا، اساۋ باراقۇلى مەن كۇرەستىڭ بۇرىنعى قولباسشىلارى سۇيىنعارا، دەربىسالى، قيتار، بايعانا، ت.ب. باتىرلار پاتشا وكىمەتىنىڭ ىقپالىنان تىس وڭتۇستىك دالالاردا ۇلكەن قارۋلى جاساق جيناپ، ازاتتىق كۇرەسىنىڭ جاڭا وشاعىن قالىپتاستىرادى. قۇجاتتارعا قاراعاندا، بۇل كۇرەس وشاعى ساعىز، ويىل وزەندەرىنىڭ بويىندا توپتاسقان. جاساقتار جەم وزەنىنىڭ بويىنا دا شوعىرلانعان. بارلىعى بىرنەشە مىڭ سارباز جينالعان. وسى قيمىلدان جاسى 80-نەن اسقان قارت باراقتىڭ ءوزى دە تىس قالماي، جيىندارىنا قاتىسىپ، اقىل-كەڭەسىن بەرگەن. ارحيۆتىك دەرەكتەرگە ساي 1826 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا وسى كۇرەس وشاعىنان 2 مىڭ ادامدىق جاساق ويىل، قالدىعايتى، بۇلدىرتى وزەندەرىنىڭ بو­يىنا جينالعان. بۇل اسكەردى جوعارىدان باراق ساتىبالدىۇلى، اساۋ باراقۇلى، سۇيىنعارا، دەربىسالى جانە بايعانا باتىرلار باسقارعانى ايتىلادى.

1826 جىلى شىلدەدە وسى كوتەرىلىسشىلەر توبىنان ىرىكتەلگەن ەڭ تاڭداۋلى دەگەن 500 سارباز جاڭا ەلەك شەبىنە قاراي جورىققا شىعىپ، نوۆويلەتسك فورپوستى تۇبىنەن بەس قاراۋىل كازاكتى قولعا تۇسىرەدى. شىڭعىرلاۋ وزەنىنىڭ تۇسىندا وزدەرىنە قارسى تۇتقىنداردى قۇتقارۋعا شىققان جاڭا ەلەك شەبىنىڭ كومانديرى، ەساۋل س.ارجانۋحين باستاعان كازاك اسكەرىمەن كەزدەسىپ، ءىرى شايقاسقا تۇسەدى. ولار كازاكتاردى قورشاپ الىپ وق جاۋدىرىپ، جان-جاعىنان وت جىبەرگەن. شايقاس جەتى ساعاتقا سوزىلىپ، وسىدان سوڭ جازالاۋشى اسكەر كەرى قايتۋعا ءماجبۇر بولعان، تۇتقىنداردى بوساتا الماعان. كازاك جاساعىن ساربازدار 10 شاقىرىمعا دەيىن قۋادى، كازاكتار وق اتا وتىرىپ شەگىنەدى. ولار ساربازدارعا قارسى 800 پاترون جۇمساپ، ءبىراز ادامدى ولتىرەدى، سولاردىڭ ىشىندە ساردارلاردىڭ ءبىرى بايعانا باتىر قازا تابادى. كوپ ۇزاماي وسى ساربازدار پودگورنىي فورپوستىنا قاۋىپ توندىرەدى. اساۋ جانە باسقا دا قولباسشىلار باسقارعان جاساقتار كەلەسى، 1827 جىلى دا، ارەكەت ەتەدى.

اساۋ باراقۇلى 1827–1833 جىلدار ارالىعىندا باتىس قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىندەگى الەۋمەتتىك-ساياسي وقيعالارعا بەلسەنە ارالاستى. سول جىلدارى حيۋا تاراپىمەن تىعىز بايلانىس­تا بولدى. 1827 جىلى جازدا حيۋا حانى اللاقۇلدىڭ وتىنىشىمەن اساۋ باتىر كىشى جۇزدەگى بيلىگىنەن ايىرىلىپ، وسى وڭىرلەرگە كەلگەن شەرعازى ايشۋاقۇلىن حان كوتەرۋ ءراسىمىن جاسادى. حاننىڭ بۇل ءراسىمدى باسقاعا ەمەس، اساۋعا ۇسىنۋى ونىڭ دالا توسىندەگى بەدەلىن كورسەتەتىن. 1833 جىلى جازدا ءۇستىرت جەرىندە بىرگە كوشىپ-قونعان، جاستارى 70-كە كەلگەن اساۋ مەن جولامان باتىرلار سارباز جيناپ، پاتشا وكىمەتىنە كەزەكتى رەت قارسى شىعادى. ولارعا قارسى اعا سۇلتان بايماعامبەت ايشۋاقۇلى 4 مىڭ اداممەن جانە كازاك جاساعىمەن اتتاندىرىلادى. اششى ويىل وزەنىنىڭ جوعارعى تۇسىندا اساۋ مەن جولامان 300 ساربازىمەن وسى قالىڭ اسكەرمەن سوعىسپاق بولادى. الايدا بايماعامبەت سۇلتان ولارمەن قاقتىعىسقا بارماي، باسقا جاققا بۇرىلىپ كەتىپ، وسى ءۇشىن ورىنبور اكىمشىلىگىنەن قاتاڭ سوگىس الادى (قر ورتالىق مەمل. ءارحيۆى. 4-قور، 1-ت.، 4830-ءىس، 4-5 پپ.). اساۋ مەن جولاماننىڭ از عانا ساربازبەن وزدەرىنەن كۇشى ون ەسە باسىم ۇكىمەت اسكەرىنە تايسالماي قارسى تۇرۋلارى ولاردىڭ ازاتتىق ءۇشىن سوڭىنا دەيىن كۇرەسۋگە دايار قايتپاس رۋحتارىن كورسەتەدى.

اساۋ باتىر ءوز وسيەتىمەن اكەسى باراق­تىڭ قاسىندا، سام قۇمىندا جەرلەنگەن. ەل اۋزىنداعى اڭگىمەلەرگە ساي اساۋ دۇنيە سالارىندا «قانشا اتاعىم شىقسا دا، اكەمە جەتە المادىم، مەنى جەرلەگەندە اكەمنەن تومەن قويىڭدار»، دەپ ايتىپ كەتكەن. تاعى ءبىر وسيەتىندە «كوزىمنىڭ ءتىرىسىن­دە اتىم اكەمنىڭ اتىنىڭ الدىنا شىعىپ كەتتى، ولگەندە اكەمنەن تومەن قويىڭدار»، دەگەن ەكەن. بۇل ەكەۋىنىڭ ەل ىشىندە اساۋ-باراق اتالىپ كەتۋى جونىندە بولاتىن.

اكەلى-بالالى قوس باتىردىڭ قىسقاشا ءومىر دەرەگى وسىنداي. ەكەۋى دە – بار عۇمىرىن ات ۇستىندە وتكىزگەن، ەل ازاتتىعى ءۇشىن كۇرەسكەن تاريحي تۇلعالار. الداعى جىلى ولاردىڭ ءوز سەرىكتەرىمەن 1826 جىلعى جاڭا كۇرەس وشاعىن قۇرعان وقيعاسىنا 200 جىل تولادى. وسىنداي تاريحي داتالاردى، اكەلى-بالالى قوس باتىردىڭ ەل مۇددەسى جولىنداعى باسقا دا ءىس-قيمىلىن نەگىزگە الا وتىرىپ، ولارعا اقتوبە قالاسىنان ەسكەرتكىش ورناتقان ابزال.

حانكەلدى ءابجانوۆ، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قر ۇعا اكادەميگى،

نۇرجان جەتپىسباي، ش.ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، PhD

دەرەككوز: "ەگەمەن قازاقستان" گازەتىنىڭ رەسمي سايتى