Ǧalymdardyŋ zertteuınşe, 25 million jyl būryn ǧalamşarymyzdaǧy klimat özgerıp, ormandar men būtaly alqaptar, şalǧyndar qūrǧaqşylyqqa ūşyrap, jer betı kebe bastaǧan. Osy özgerısten soŋ tauly-tasty dalalar qalyptasyp, tūrqy qazırgı jylqyǧa ūqsas jylqynyŋ atategı qalyptasa bastaidy.

Jūmsaq aiyr tūiaqtary qatty tūiaqqa ainalyp, endı sekırıp, jyldam jüruıne jaǧdai tuypty. Arada 13 million jyl ötken soŋ eogippustan dene tūrqy kiıktei, är aiaǧynda üş aiyr tūiaǧy bar, jyldam şaba alatyn gipparion degen januar paida bolǧan desedı.

Pavlodardaǧy «Qazqonaq» tabiǧi eskertkışı — ejelgı zamanda ömır sürgen januarlardyŋ qaŋqasy saqtalyp qalǧan ǧajaiyp jer. Ertıs özenınıŋ jarlauyt tūsynda ornalasqan eskertkışten 1928 jyly paleontologtar 5-7 mln jyl būryn ömır sürgen türlı januarlardyŋ süiekterın tapqan.

Ony jinaǧanda ekı vagon şyqqan eken. Keiın ol Mäskeuge jöneltılıp zertteledı. Osy qaŋqalardyŋ arasynda Gipparion jylqysy da bar.

Potanin atyndaǧy oblystyq tarihi-ölketanu muzeiınıŋ bölım jetekşısı Nadejda Maibanyŋ sözınşe, gipparionnyŋ boiy alasa, är aiaǧynda üş tūiaǧy bolǧan. Şöpqorektı januar şapqanda köbıne aldyŋǧy ülken tūiaqtaryna küş salyp, baiau jürgende üşeuıne de süiengen.

Būl ölkede ejelde ösımdıkterdıŋ mol qory bolǧany baiqalady. Gippariondar üiırımen jürıp, Soltüstık Amerikadan Europaǧa, odan soŋ Aziia aumaǧyna taraǧan dep boljanady.

Uaqyt öte kele osy gippariondar qazırgı jylqy tūrpatyna kele bastaidy. Qazaq jylqysy da — sonyŋ ūrpaǧy. Derekterde alǧaşqy bolyp Botai mädenietı — eneolit däuırınde qolǧa üiretılgen dep körsetıledı. 10 myŋ jyl būryn qazırgı Qazaqstan jerın meken qylǧan.

Arheolog V.Zaiberttıŋ zertteuı boiynşa, sol kezdegı botai tūrǧyndary bienıŋ sütınen kymyz daiyndaǧan. Oǧan şamamen 5 myŋ jyldai uaqyt öttı. Qazırgı qazaq jylqylarynda ertedegı botai jylqylarynyŋ 2,7 paiyz qany bar. Qazaq jylqylarynyŋ tūqymyn qalyptastyru sol däuırde bastalyp, myŋdaǧan jyldar boiy jalǧasyp keledı.

Negızı kezınde keŋes ǧalymdary «Qazqonaq» eskertkışınen 200 gipparionnyŋ qaŋqasyn jinap äketken desedı. Odan bölek, 60 türlı ejelgı januarlardyŋ, sonyŋ ışınde 20 alyp būǧynyŋ, 40 kerıktıŋ, 130 müiıztūmsyqtyŋ süiekterın alǧan. Ökınışke qarai, būl arheologiialyq oljalar keiın Qazaqstanǧa qaitarylmaǧan.

Bügınde «Qazqonaq» älemde teŋdesı joq 20 tabiǧi eskertkıştıŋ qataryna enedı. Al däl mūndai erekşe oryn Pavlodarda jäne grek elınıŋ astanasy — Afina şaharynda bar.

Eske sala keteiık, Pavlodar oblysynda jylqynyŋ jaŋa tipı ösırılıp jatyr.