Myŋdaǧan jyldarǧa sozylǧan tarihi bailanysy bar ekı halyqtyŋ qazır türlı saladaǧy qarym-qatynasy jaqsy deŋgeide. Ekı el basşysynyŋ kezektı kezdesuınde saiasi jäne ekonomikalyq bailanystardy nyǧaitu jaiy talqylanyp, bırqatar kelıssöz ötuı mümkın.
Ärine, ekı halyqtyŋ tarihi häm mädeni bailanystaryn myŋdaǧan jyldarǧa sozuǧa bolady. Degenmen resmi diplomatiialyq qarym-qatynas 1992 jyly 22 qaŋtarda ornady. 1997 jyly mamyr aiynda Ūlanbatyrda Qazaqstan Respublikasynyŋ Diplomatiialyq missiiasy aşyldy. Al 10 jyldan keiın, 2007 jyly qaŋtarda Diplomatiialyq missiia Qazaqstannyŋ Elşılıgıne ainaldy.
Öz kezegınde Moŋǧoliia Elşılıgı Almatyda 1992 jyly qyrküiekte aşylǧanyn aita keteiık. QR Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev 2006 jyly elımızdıŋ Syrtqy ıster ministrı retınde jäne 2013 jyly BŪŪ Bas hatşysynyŋ orynbasary retınde Moŋǧoliiaǧa ekı ret at basyn būrǧan.
1991 jyldan bastap qazırgı uaqytqa deiın ekı eldıŋ arasynda 40-tan astam halyqaralyq kelısımder men şarttarǧa qol qoiyldy. 2019 jyly 10-12 qazanda Moŋǧoliianyŋ Premer-ministrı U.Hurelsuhtıŋ Qazaqstanǧa resmi sapary kölemı jaǧynan zor, mänı jaǧynan tereŋ de maǧynaly sapar boldy. Osy sapar barysynda köp jyldardan berı qordalanyp kelgen ekıjaqty qatynastardaǧy özektı mäseleler şeşılıp, sauda-ekonomikalyq yntymaqtastyqty qamtyǧan köptegen salalardy bırlesıp alǧa jyljytu jönındegı uaǧdalastyqtarǧa qol jetkızıldı.
Moŋǧoliianyŋ Syrtqy qatynastar ministrı B.Batsesegtıŋ 2021 jyly 11-12 qazanda elordada Aziiadaǧy özara ıs-qimyldar jäne senım şaralary keŋesınıŋ Syrtqy ıster ministrlerınıŋ kezektı mäjılısıne qatysuy, äsırese 13-14 qazanda Qazaqstanǧa tūŋǧyş resmi sapar jasauy ekıjaqty qatynastardyŋ barlyq baǧyttaryndaǧy özara ärekettestıktıŋ jan-jaqty damuyna erekşe sipat berdı.
Sol uaqytta Moŋǧoliianyŋ syrtqy saiasi vedomstvosynyŋ basşysy Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaevpen tabysty kezdesu ötkızıp, elımızdıŋ bırneşe ministrlıgımen özara tüsınıstık turaly memorandumǧa qol qoidy.
Qazır Qazaqstan-Moŋǧoliia sauda-ekonomikalyq, ǧylymi-tehnikalyq jäne mädeni yntymaqtastyq jönındegı ükımetaralyq komissiia öz jūmysyn jemıstı atqaruda. Ükımetaralyq kelısımnıŋ negızınde jyl saiyn ekı memleket täjıribe jinau maqsatynda studentterdı almastyryp, oqytyp otyrady.
Sauda-sattyqtyŋ damuy
Qazaqstan men Moŋǧoliia arasyndaǧy tauar ainalymy 2024 jyldyŋ qaŋtar-tamyz ailary arasynda 83,9 mln dollarǧa jetken. Onyŋ basym bölıgı Qazaqstan eksportynyŋ ülesınde – 83,3 mln dollar. Al Moŋǧoliia tarapy 586,1 myŋ dollarǧa tauar jetkızgen.
Endı Qazaqstan Moŋǧoliiaǧa qandai tauarlar jöneltkenıne kelsek. QR Sauda ministrlıgınıŋ deregıne üŋılsek, elımız
· telefon apparattaryn (39,3 mln dollar)
· temekı önımderın (17,6 mln dollar)
· şokolad jäne qūramynda kakao bar özge daiyn önımderı (3,2 mln dollar)
· maişabaq, iogurt, airan (2,5 mln dollar)
· nan jäne ūnnan jasalǧan konditerlık önımder (2,1 mln dollar)
· esepteu maşinalaryn (2,1 mln dollar)
· sianidter (1,9 mln dollar)
· syǧyndylar, essensiialar, kofe, şai, mate konsentrattaryn (1,8 mln dollar)
· mūnai önımderın (939,8 myŋ dollar) tasymaldaǧan.
Moŋǧoliia elı Qazaqstanǧa
· pochta markalary, eltaŋbalyq qaǧaz, ūsaq baǧaly qaǧazdar (360,1 myŋ dollar)
· şūlyq (51,6 myŋ dollar)
· sentrifugalar, sūiyqtyqtardy nemese gazdardy süzuge arnalǧan jabdyqtar (27,2 myŋ dollar)
· sviterler, puloverler, kardigandar, keudeşeler (15,8 myŋ dollar)
· toqylǧan kılem men eden jabyndaryn (12,7 myŋ dollar) jetkızgen.
Aldaǧy uaqytta ekıjaqty tauar ainalymy ūlǧaiuy mümkın. Biyl şılde basynda Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Moŋǧoliia Prezidentı Uhnaagiin Hurelsuhpen kezdesuınde elımızdıŋ Moŋǧoliiaǧa şikızattyq emes tauarlar boiynşa eksporttyq äleuetı şamamen 100 million dollardy qūraitynyn, keleşekte ekı eldıŋ tauar ainalymyn 500 million dollarǧa jetkızudı maqsat etu keregın aitqan bolatyn.
Sondai-aq osy jyly Qazaqstannyŋ Auyl şaruaşylyǧy ministrlıgıne qarasty Veterinariialyq baqylau jäne qadaǧalau komitetı Moŋǧoliianyŋ veterinariia bas basqarmasynyŋ ökılderımen keŋesıp, asyl tūqymdy qoilardy eksporttau mäselesın talqylady.
Būǧan qosa, Soltüstık Qazaqstanda ornalasqan agrarlyq sala ekojüiesıne mamandandyrylǧan tehnika öndırısımen ainalysatyn «Avagro» zauyty Moŋǧoliiaǧa tehnika tasymaldaudyŋ joldaryn qarastyryp jatqanyn mälımdedı.
Mädeni qarym-qatynas
2020 jyly Moŋǧoliiada ötken resmi sanaq boiynşa, sol elde 121 myŋǧa juyq qazaq ömır sürıp jatqany anyqtaldy. Iаǧni, sany jaǧynan qazaqtar moŋǧoldardan keiıngı ekınşı orynda tūr. Ekı el azamattary bır-bırıne erkın bara alady. Qazaqstan azamattary Moŋǧoliiada 90 künge deiın vizasyz jüruge mümkındık alǧan. Būl – Qazaqstan men Moŋǧoliia azamattary arasynda tarihi bailanystyŋ baryn anyq körsetedı. QR Prezidentı janyndaǧy QSZİ direktorynyŋ orynbasary Asqar Nūrşanyŋ aituynşa, ekı eldıŋ qarym-qatynasyn jandandyruǧa äleuet zor
– Qazaqstan men Moŋǧoliiany qarym-qatynastyŋ ūzaq tarihy bailanystyrady. Bızdıŋ elderımız ben halyq arasyndaǧy özara ıs-qimyl ǧasyrlar boiy qalyptasqan jäne özara qūrmet pen mädeni jaqyndyqqa negızdelgen. Geografiialyq jaqyndyǧyna qaramastan, ekıjaqty äleuet tolyq paidalanylmaǧan dep sanaimyn. Olardy arttyrudyŋ jaŋa jäne tiımdı joldaryn tabudyŋ uaqyty keldı, – deidı sarapşy.
Būdan bölek, Moŋǧoliiadaǧy qazaq diasporasynyŋ balalaryna 2003 jyly QR Bılım jäne ǧylym ministrlıgı 9600 dana oqu-ädıstemelık qūraldar men oqulyqtar bergen. Moŋǧoliiada bılımdı, är aluan mädeniettı, köp tıldılıktı ärı qarai damytu üşın IýNESKO-nyŋ halyqaralyq klasterlı jobasynyŋ şeŋberınde Baian-Ölgei aimaǧynyŋ ortalyq kıtaphanasyna QR Ūlttyq kıtaphanasy 2006 jyldyŋ nauryzynda gumanitarlyq aksiia retınde kıtaptar jöneltken. Moŋǧoliia aumaǧyndaǧy köne türık eskertkışterın zertteu jäne tarihi-etnologiialyq jūmystardy ıske asyru üşın Qazaqstandaǧy Ş.Uälihanov atyndaǧy tarih jäne etnologiia instituty jyl saiyn etnoarheologiialyq ekspedisiialardy ūiymdastyryp keledı.