QARA NARDYŊ QASİETI, ÖMIRŞEŊ ÖSİETI
«Talanttar rauşan gülı siiaqty, jan-jaǧyna jūpar şaşady. Köŋıl aşady...»
Şerhan Mūrtaza
Erbol Islämūly da däl sondai ainalasyna meiırım-şuaǧyn şaşqan talant edı. Ony ūlt, tıl janaşyry, bılım salasynyŋ qara nary retınde tanydyq.
«Mektepte diplomnyŋ tüsı maŋyzdy emes»
2011 jyly qolyma diplom alyp, arman arqalap Astanaǧa kelgenımde senım artar köp tanysym joq edı. On şaqty mekteptıŋ tabaldyryǧyn tozdyrǧanymmen eş nätije bolmady. Tüiındememdı körgennen keiın eŋbek ötılım bolmaǧandyqtan, jūmysqa qabyldai almaityndyqtaryn aityp, şyǧaryp saldy. Sodan keiın ūstazym Baǧila Sailaubaiqyzynyŋ aqyl-keŋesımen Erbol Islämūly basşylyq etetın mektepke baruǧa bekındım. Bır kün būryn Erbol aǧaǧa qoŋyrau şalǧanymda qalany bılmeitın maǧan ol kısı meiırımdı ünmen uaqytşa ornalasqan mekenjaiymdy sūrap, sol jerden mektepke qandai avtobustyŋ baratynyn, qai aialdamadan tüsu kerektıgın, şamamen qanşa uaqyt jol jüretınıme deiın tolyq tüsındırdı. Erteŋınde belgılengen uaqytta baryp, jolyqtym. Jyly qabyldady. Qai ūstazdardan bılım alǧanymdy, kurstyq, diplomdyq jūmystarymdy qai taqyrypta qorǧaǧanymdy sūrady. Bızge bılım bergen nebır myqty oqytuşy, müiızı qaraǧaidai ǧalymdardyŋ attaryn tızıp, maqtanyşpen atap şyqtym. Erbol Islämūly ūstazdarymnyŋ köbın öte jaqsy tanidy eken. Ūstazy Qaiym Mūhamedhanov jaily da sūraq qoidy. Barlyq sūraǧyna müdırmei jauap beruge tyrystym. Ol kısı de Tūrsyn Jūrtbaidyŋ jetekşılıgımen Qaiym Mūhamedhanovtyŋ 10 tomdyq jinaǧyn qūrastyryp jatqandaǧy jaŋalyqtarymen bölıstı. Mektep, basşy janyma jylulyq ūialatyp, ıştei osy bılım ordasyna jūmysqa ornalasqym keldı. Erbol aǧamen söileskennen keiın mūǧalım boluǧa degen qūlşynysym da odan saiyn arta tüstı. Alaida osyǧan deiıngı mektepterdıŋ barlyǧy jūmysqa qabyldamaǧan soŋ «būl mekeme de bır sebep aityp qaitara ma?» degen alaŋdauşylyq boldy. Sondai oidyŋ jetegınde otyryp, kolledjdı de, institutty da qyzyl diplomǧa bıtırgenımdı aityp qaldym. Sol kezdegı Erbol aǧanyŋ jauaby menı bır jaǧy ūialtty, bır jaǧy oilantty.
«Mektepte diplomnyŋ tüsı maŋyzdy emes. Bastysy mūǧalım öz mamandyǧy men aldynda otyrǧan oquşylaryn jan-tänımen jaqsy köre bıluı kerek», – dedı. Odan keiın Astananyŋ qymbat qala ekenın eskertken Erbol aǧa: «Mektepte bary 5-aq saǧat. 5 saǧattyŋ jalaqysy öte az. Bıraq jūmysy öte köp. Osyǧan kün köremın, kelısemın deseŋ, kel. Ärı qarai bärı tek özıŋe bailanysty», – dedı.
Osylaişa, 5 saǧattyq jüktememen eŋbek jolymdy bastadym. Sol kezden bastap Erbol Islämūly bızge direktor ǧana emes, ūstazymyzǧa, janaşyr aǧamyzǧa ainaldy.
«Jas maman «men bılemge» salynbauy kerek»
Sol 2011 jyly menımen qatar 10 şaqty jas maman jūmysqa ornalasty. Alǧaşqy künı-aq Erbol Islämūly barşamyzdy kabinetıne şaqyryp, mektepke ekınşı üiımız retınde qarap, täjıribelı ūstazdardyŋ sabaǧyna künde qatysyp, ädıstemelık jaǧynan şyŋdaludy tapsyrdy.
«Bos jürmeŋder. Özderıŋ sabaq beretın synypty, oquşylardy zerttep jürıŋder. Oquşylarǧa da ǧylymi zertteu baǧytynda tapsyrma berıŋder», - degen kezınde endı jūmysqa ornalasqan jas mamandar bır-bırımızge taŋdanyspen qaradyq. Ony baiqaǧan Erbol aǧa: «Qiyn eşteŋesı joq. Student kezderıŋde qorǧaǧan kurstyq, diplomdyq jūmystaryŋdy eske tüsırıŋder. Mektep ömırımen bailanystyryp, şaqtap, oquşyǧa baǧyt berıŋder. Kündelık arnaŋdar. Özgerısterdı sonda jazyp otyryŋdar. Bır aida nätijesın baiqaisyŋdar», - dedı.
Sodan keiın Erbol aǧanyŋ baǧyt-baǧdar beruımen özı taŋdap bergen Meruert esımdı oquşy ǧylymi jobalar baiqauynan III oryn alǧanda menıŋ quanyşymda şek bolmady. Jūmysqa degen yntam odan saiyn arta tüstı. Eger Erbol Islämūly osylai keŋesın berıp, baǧytyn körsetpegende men siiaqty qanşama jas maman ǧylymi jobany qalai bastarymyzdy bılmes pe edık?! Kelesı jylynan bastap Erbol Islämūly universitetterden ǧalymdardy mektepke şaqyryp, kezdesu ūiymdastyryp, zertteu taqyryptaryn talqylau arqyly ūsynyp otyrdy.
«Jas maman jetekke ere bıluı kerek. Täjıribelı ūstaz üiretse, eskertse, «men bılemge» salynbai, tyŋdauy kerek. «Men özım bılem» degen ūstanymmen jüretın jas maman eşqaşan öspeidı. Ūjym – ülken küş. Ärdaiym kömekke kelıp, bır-bırıŋdı qoldaŋdar. Özgenı syilau arqyly özderıŋdı de syilata bılıŋder», - dep basa aitty.
Erbol aǧanyŋ osy sözderın sanama sıŋırıp, qūlaǧyma qūiyp aldym, älı de ūstanyp kelemın.
Jetekşı ūstaz retınde eşkımdı bölıp-jarmai, jastyǧyŋa qaramai, ülken şaralarǧa, baiqaularǧa qatystyratyn. «Jas kelse, ıske» qolyŋnan keledı» dep senım bıldıretın. Sol senımı bızge tau qoparardai küş beretın.
Erbol aǧa oquşylar men ūstazdarǧa ekı jaǧdaida kıtap syilaityn. Bırınşısın jaŋadan qabyldanǧan jas mamandarǧa alǧaşqy käsıbi merekesı, ūstazdar künınde kıtaptyŋ ışıne «Ūstazdyq qylǧan jalyqpas, üiretuden balaǧa!» degen Abaidyŋ sözımen bastap, özınıŋ jyly lebızın jazyp, tabystaityn. Ekınşısın ūstaz özı nemese oquşysy saiysqa qatysyp, jeŋıske jetse, ıle-şala ūjymda qūttyqtap, kıtapty özınıŋ qoltaŋbasymen syilaityn. Būl ürdısten eşqaşan jaŋylǧan da emes. Sol siiaqty ärıptesterın jıgerlendıru maqsatynda bılım, öner, sport saiystaryna oquşy daiyndaǧan mūǧalımderdı özı arnaiy jasatqan alǧys hattarmen, maqtau qaǧazdarymen marapattap otyratyn. Ol kısınıŋ syilaǧan kıtaptary men özı arnaiylap tılek jazǧan alǧys hattary, maqtau qaǧazdary bız üşın öte qūndy.
Jalpy, Erbol Islämūly – bılım salasynyŋ bılgırı, ūlaǧatty ūstaz ǧana emes, tıldıŋ, ūlttyŋ janaşyry bolǧany barşaǧa mälım. Sonymen qatar sport pen önerge äuestıgın de köpşılık bıledı. Ol kısınıŋ arqasynda ūjymdaǧy mūǧalımder mektepışılık şaralarmen ǧana şektelıp qalmai, qaladaǧy teatr, muzei siiaqty mädeni oryndarǧa jiı barudy dästürge ainaldyrdy. Tıptı öner töresı teatrǧa jas mamandardy ertıp, özı bastap baratyn. Sonymen qatar ūstazdar künı, 8 nauryz siiaqty merekelerde elordadaǧy saltanatty şaralarǧa, halyq ärtısterı qatysatyn ülken konsertterge özımen bırge aparatyn. Sondaǧy maqsaty – mektep ömırıne endı aralasqan mamandar «mūǧalımdık jūmystan jalyǧyp ketpei, sergıp, serpılıp alsyn» degenı eken ǧoi! Degenmen tek köŋıl sergıtu üşın ǧana emes, mūǧalımderge taǧylymdy şaralardan tälım alyp, ony mektep oquşylaryna üiretudı tapsyratyn. Mysaly, Qalibek Quanyşbaev atyndaǧy qazaq akademiialyq muzykalyq drama teatrynda qoiylǧan "Abylai hannyŋ armany" atty spektaklın mektebımızdıŋ oquşylary sahnalap, qalalyq saiystarda top jardy. Al Erbol Islämūly ssenariiın özı qūrastyrǧan «Abai» qoiylymy «Ǧasyrdan ǧasyrǧa» qalalyq ziiatkerlık baiqauynda bas jüldenı ielendı. Sonda Erbol aǧa mūǧalımderdı teatrǧa tek spektakl köru üşın ǧana aparmai, öner ordalarynan şabyt, ideia, oi alyp qaitudy közdegen eken.
«Abaidyŋ şyǧarmalarynan när alu kerek»
«Jaqsy kıtap – jan azyǧy» degendei, Erbol Islämūly mektep oquşylary men ūstazdardyŋ kıtap oquyna qatty män beretın. Özı de kıtapty är sözdıŋ astyn syzyp tūryp oqityn edı. «Bır el – bır kıtap» respublikalyq aksiiasy aiasynda mektepte de jappai kıtap oqu ürdısı qalyptasty. 2012 jyly Oralhan Bökeidıŋ «Qaidasyŋ, qasqa qūlynym» povesın oqyp, mäjılıs zalynda keŋ auqymda taldauǧa mūryndyq boldy. Şyǧarmany taldau barysynda oquşylarǧa jattandylyqtan görı ömırmen bailanystyrǧyzyp, öz pıkırlerın köp aitqyzatyn.
«Oralhan Bökei şyǧarmalarynyŋ tılı jazuşynyŋ tuǧan jerınıŋ tabiǧatyndai körkem. Bır şyǧarmasyn oqysaŋ, qazaq tılınıŋ sūlulyǧyna tamsanasyŋ. Basqa da şyǧarmalaryn oqyŋdar», - dep oquşylardy kıtaphanaǧa şaqyratyn.
Al 2013-2014 jyldary oquşylar men ūjymǧa Abaidyŋ qarasözderı men «Abai joly» roman-epopeiasyn jappai oqytty. Är kabinettıŋ qabyrǧasyna qarasözden üzındı keltırıp ılgızıp, «köz aldaryŋda tūr, jattaŋdar» deitın. «Bala Abai jäne men», «Abaidyŋ anasy men äjesı», «Abai men Erboldyŋ dostyǧy», «Qūnanbaidyŋ tärbiesı» degen siiaqty basqa da taqyryptarǧa bölıp, bükıl mektep oquşylaryna taldatatyn. «Abai degen – alyp teŋız ǧoi, men onyŋ şetınen şömışpen ǧana alyp ıştım, teŋız sarqyla ma?!» degen Mūhtar Äuezovtıŋ sözın mysalǧa keltırıp, «Abaidyŋ şyǧarmalarynan när alu kerek», - dep aitatyn.
2015 jyly 8-11-synyp oquşylaryna Iliias Esenberlinnıŋ «Köşpendıler» trilogiiasynyŋ «Almas qylyş», «Jantalas», «Qahar» bölımderın jeke-jeke taldatty. Qazaq handyǧynyŋ qūrylǧandyǧynan bastap, Abylai hannyŋ armanyna deiın oquşyǧa tüsınıktı tılmen jetkızdı. Ärbır oquşynyŋ şyǧarmany qalai tüsıngenın bılgısı kelıp, olardyŋ ärqaisysyn erınbei tyŋdady. «Öz tarihyŋdy bılu – azamattyq paryzyŋ» degen ūstanymmen tarihi şyǧarmany oqytty.
«Kıtapty 100 oquşy oqyp, sonyŋ 10-y ılıp alyp, tüisınıp, jan-düniesımen sezınse, sonyŋ özı – jetıstık. Öitkenı osy 10 oquşy qalǧanyna äser etıp, bır-bırın oqytady. Oily bolu kerek. Estılerdıŋ sözın eskerıp jüru kerek», - deitın.
Mūǧalımderge de ünemı oqyp, ızdenıste jüru kerektıgın jiı aitatyn. «Mūǧalımnıŋ özındık damu josparyn» jasatyp, oqityn ädebietter tızımın ūsynatyn. Ol tızımge mındettı türde Abaidyŋ qarasözderın, Jüsıpbek Aimauytovtyŋ «Psihologiiasyn», maqalalaryn, Maǧjan Jūmabaevtyŋ «Pedagogikasyn», Ahmet Baitūrsynovtyŋ «Tıl – qūralyn» engızetın.
«Osy ädebiettı özderıŋ mındettı türde oqyp, qalǧan tızımdı şyǧarmaşylyqpen tolyqtyryŋdar. Qazır şetelge elıktep, şeteldık avtorlardyŋ kıtabyn oqyp, solardyŋ ūstanymdaryn basşylyqqa alu sänge ainaldy. Oǧan qarsy emespın. Özım de oqimyn. Bıraq sol oi, sol qazyna özımızde de bar emes pe?! Abaidy, Şäkärımdı, Mūhtar Äuezovtı, Älihan Bökeihandy, Ahmet Baitūrsynūlyn, Jüsıpbek Aimauytovty, Maǧjan Jūmabaevty, Säken Seifullindı jäne basqa da qazaq ziialylaryn oqyp ta, sony sanaǧa sıŋırıp te bıraz jerge baruǧa bolady. Qazaq oişyldarynda bärı tūnyp tūr», - deitın.
Osy atalǧan jūmys arqyly oquşyny da, mūǧalımdı de, ata-anany da kıtap oquǧa şaqyrdy. Ol maqsaty oryndaldy da. Bır balaǧa kıtap oqytu mūŋǧa ainalǧan zamanda Erbol aǧanyŋ bükıl ūjym men oquşylarǧa tegıs kıtap oqytuy, ony taldatuy ülken erlıkpen para-par.
«Qazaq balasyn 3-aq auyz sözben tärbielegen...»
Jas mamannyŋ ūjymda tūraqtap qaluy qanşalyqty özıne bailanysty bolǧanmen, Erbol aǧaǧa qarap, basşylyqtyŋ da yqpaly zor ekenın baiqadyq.
«Men basşymyn» dep şalqaiyp kresloda otyrǧanyn körmeppız. Ünemı ūjymmen, oquşylarmen bırge jüretın. Ūstaz retınde Abaidyŋ qarasözderın jan-tänımen tüsındırıp, qazaq tılınıŋ zaŋdylyqtaryn oquşylarǧa şeberlıkpen üiretetın. Toqsan soŋynda är synypty mäjılıs zalyna jinap, oquşylar qai pännen neşege qorytyldy, neden qinaldy, sony anyqtap, kelesı toqsanǧa maqsat qoiatyn. Är synyptyŋ jaǧdaiyn zerttep, zerdelep, bılım sapasynyŋ artuyna köp köŋıl böldı. Mūǧalımder arasynda ötetın ǧylymi-zertteu konferensiialarǧa, än baiqaularyna, sporttyq saiystarǧa da ūjymdy özı alǧa bastap, bırge qatysatyn.
Qys bolsa, janyna ūjymdaǧy er-azamattardy jinap, mekteptıŋ şatyryn qardan tazalap, esık aldynyŋ qaryn da kürep ketetın. Dälızde ketıp bara jatsa, bärın baqylap, bır jerde qaǧaz jatsa, toqtap ala salyp, eşkımge būiyrmai, eşkımdı jazǧyrmai, eşkımmen sanaspai, barlyq jūmysqa arlanbai aralasyp jüretın. Osyny körgen mūǧalım de, oquşy da ol kısıge ıştei elıkteitın edı.
Mektepte qandai ıs-şara ötse de, basy-qasynda bolyp, daiyndyq jūmystaryna aralasyp, ssenariiın de qūryp ketetın. Tamaşa ideialar aityp, myqty tūlǧalardy mektepke şaqyryp, oquşylarmen kezdesu ūiymdastyratyn. Ūjymdy jai ǧana basqarmai, şyǧarmaşyl, jan-jaqty boluǧa özı bırınşı ülgı bola jürıp, yqpal etetın, kerek kezınde qoldauyn da aiamaityn.
Jyl saiyn 5 qaŋtarda oquşylar qysqy demalysta bolsa da, mektebımızde Qaiym Mūhamedhanovtyŋ tuǧan künıne arnalǧan şaralar dästürlı türde ötetın. Būl igı dästür älı de jalǧasyn tauyp keledı. Erbol aǧa osy künı oquşylarǧa ūstazynyŋ adaldyǧyn, adamdyq bolmysyn tereŋnen tolǧap, özı bastap «Altyn körıp, adal joldan taimadym...» dep Qaiymnyŋ öleŋın oqyp, oquşylarǧa da jatqa oqytqyzatyn. Osy şaraǧa Tūrsyn Jūrtbai bastaǧan ziialy qauym ökılderı de qatysatyn. Şara barysynda oquşylar Qaiymnyŋ abaqtyda qandai qiyndyqtardy bastan keşkenın sahnalaityn. «Otyrdym tar qapasta kündı sanap» atty Qaiym Mūhamedhanovty tergeu sätınen körınıstıŋ ssenariiın Erbol aǧa özı jazyp, bızge baǧyt berdı.
«Qaiymnyŋ qaisarlyǧy, adaldyǧy, adamgerşılıgı jastarǧa, senderge ülgı-önege boluy kerek. Qaiym abaqtyda qandai azap körse de, qasaqana qinaudyŋ qandai satysynan ötse de, turaşyldyǧynan taimai, ör mınez körsetıp, ūstazy Äuezovtı satpai, ūltynyŋ bolaşaǧyn oilady. Qara basynyŋ qamynan ūltynyŋ müddesın joǧary qoidy. Mıne, senderge ülgı tūtatyn, elıkteitın naǧyz nar tūlǧa!» - deitın edı.
Erbol Islämūly jaŋaşyldyqqa ūmtylatyn myqty köşbasşy, zertteuşı mūǧalım edı. Bızge saialy bäiterektei körınetın. Erbol aǧany tyŋdai bergımız keletın. Sebebı är taǧylymdy äŋgımesı bır kıtap oqyǧandai äser beretın. Oquşylardyŋ barlyǧyn jaqsy körıp, olarǧa janaşyrlyqpen qaraityn. Är oquşy turaly tolyq aqparatty bılıp, tanyp otyratyn. Synyp jetekşısımen söileskende ärbır oquşynyŋ atyn atap, jaǧdaiynan habardar bolyp tūratyn. Oquşylardyŋ barlyǧyn esımderımen ataityn. Mektepte är düisenbıde ötetın saptyq jiynda oquşylarǧa tälımdı söz aitatyn.
«Qazaq balasyn 3-aq auyz sözben tärbielegen. Ol: «ūiat bolady, jaman bolady, obal bolady». Ūiat bolatyn, jaman bolatyn ısterden aulaq bolyŋdar, obal bolady degenge oilanyŋdar!» – dep oquşylardyŋ qūlaǧyna qūiatyn.
Mūǧalımdermen ötkızıletın är jinalysta özı oqyǧan kıtaptarmen bölısıp, gazet-jurnaldaryn arqalap, daiyndalyp keletın de:
«Mūǧalım degen ünemı oqyp, damyp otyruy kerek. Izdenuın toqtatsa, toqyraidy», - deitın.
Älkei Marǧūlan mektebı bır beleske köterılse, onyŋ artynda Erbol aǧa tūr. Mektep Marǧūlan esımın ielengendıkten, Älkei Marǧūlan turaly är kabinetke buklet äzırletıp, oquşylarǧa tanystyrudan jalyqpaityn. Älkei Marǧūlan marşynyŋ sözın jazyp, oquşylarmen bırge şyrqaityn. «Marǧūlan» jurnalyn şyǧaryp, balalardy şyǧarmaşylyqqa baulydy. Mektepte «Marǧūlan» olimpiadasyn, Marǧūlan oqularyn, ǧylymi konferensiialar ötkızıp, qalalyq, respublikalyq deŋgeide ötuıne atsalysty. 11 mamyr ǧalymnyŋ tuǧan künı mektebımız üşın ülken mereke sanalyp keledı.
Tüiın
Kemeŋger basşy qandai ırı ısterdı atqarsa da, ony eşqaşan ataq-abyroi üşın jasamady. Mūǧalımderdı basşyǧa jalpyldamauǧa, jaltaqtyqtan ada boluǧa şaqyrdy.
«Aldymnan elpektep şyǧyp, «aǧa, aǧa» dep külıp amandasyp, «jaǧamyn» dep oilamaŋdar. Sabaǧyŋdy dūrys berseŋ, oquşyŋ senı jaqsy körıp, olardyŋ ata-anasy syilap tūrsa, sony maǧan jasaǧan qūrmetıŋ dep bılemın», - deuşı edı.
Erbol aǧada «Qazaq balasy bılımdı bolsyn, össın!» degen bır-aq maqsat boldy. Osy jolda aianbai eŋbektendı. Ainalasyna da adaldyqtyŋ, parasattylyqtyŋ ülgısın körsettı. Mūǧalım de, oquşy da, ata-ana da jaqsy körıp, syilaidy. Bärınıŋ qūrmetı zor. Būl ömırden ötse de, Erbol aǧany bıletın adamdardyŋ ony eşqaşan ūmytpaityny sözsız. Qazaqqa bergenınen älı de bererı mol edı. Bılım salasynyŋ qara nary bastaǧan igı ıster jalǧasyn tabatynyna senımdımız.
Ainagül Tasbolatova,
Älkei Marǧūlan atyndaǧy №40 mektep-liseiınıŋ
qazaq tılı men ädebietı pänı mūǧalımı